PROTOKÓŁ DODATKOWY

do Porozumienia między Republiką Austrii, Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Finlandii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Portugalską, Królestwem Hiszpanii, Królestwem Szwecji, Europejską Wspólnotą Energii Atomowej i Międzynarodową Agencją Energii Atomowej dotyczącego wprowadzenia w życie artykułu III ustępy 1 i 4 Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, podpisany w Wiedniu dnia 22 września 1998 r.

(Dz. U. z dnia 29 sierpnia 2007 r.)

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

podaje do powszechnej wiadomości:

W dniu 22 września 1998 r. został podpisany w Wiedniu Protokół dodatkowy do Porozumienia między Republiką Austrii, Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Finlandii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Portugalską, Królestwem Hiszpanii, Królestwem Szwecji, Europejską Wspólnotą Energii Atomowej i Międzynarodową Agencją Energii Atomowej dotyczący wprowadzenia w życie artykułu III ustępy 1 i 4 Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, w następującym brzmieniu:

Przekład

PROTOKÓŁ DODATKOWY

do Porozumienia między Republiką Austrii, Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Finlandii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Portugalską, Królestwem Hiszpanii, Królestwem Szwecji, Europejską Wspólnotą Energii Atomowej i Międzynarodową Agencją Energii Atomowej dotyczącego wprowadzenia w życie artykułu III ustępy 1 i 4 Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej.

PREAMBUŁA

Zważywszy, że Republika Austrii, Królestwo Belgii, Królestwo Danii, Republika Finlandii, Republika Federalna Niemiec, Republika Grecka, Irlandia, Republika Włoska, Wielkie Księstwo Luksemburga, Królestwo Niderlandów, Republika Portugalska, Królestwo Hiszpanii i Królestwo Szwecji, zwane dalej "Państwami" i Europejska Wspólnota Energii Atomowej, zwana dalej "Wspólnotą", są stronami Porozumienia między Państwami, Wspólnotą i Międzynarodową Agencją Energii Atomowej, zwaną dalej "Agencją", zawartego w wykonaniu artykułu III ustępy 1 i 4 Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, zwanego dalej "Porozumieniem o zabezpieczeniach", które weszło w życie w dniu 21 lutego 1977 roku;

mając świadomość, że społeczność międzynarodowa pragnie nadal umacniać działania zmierzające do nierozprzestrzeniania broni jądrowej na drodze poprawiania skuteczności i sprawności wprowadzonego przez Agencję systemu zabezpieczeń;

pamiętając o tym, że Agencja wprowadzając system zabezpieczeń w życie musi unikać wprowadzania przeszkód w rozwoju ekonomicznym i technologicznym we Wspólnocie lub we współpracy międzynarodowej w dziedzinie pokojowych zastosowań energii jądrowej, respektować obowiązujące postanowienia związane ze zdrowiem, bezpieczeństwem, ochroną fizyczną i innymi przedsięwzięciami bezpieczeństwa, a także prawa osobiste, a także podejmować wszelkie środki ostrożności konieczne do ochrony tajemnic handlowych, technologicznych i przemysłowych oraz wszelkich innych poufnych informacji, które do niej docierają;

zważywszy, że częstotliwość i intensywność działań określonych w niniejszym Protokole ma być utrzymywana na możliwie najniższym poziomie dającym się pogodzić z celem, jakim jest poprawienie skuteczności i sprawności systemu zabezpieczeń Agencji;

niniejszym Wspólnota, Państwa oraz Agencja uzgodniły co następuje

ZWIĄZEK MIĘDZY PROTOKOŁEM A POROZUMIENIEM O ZABEZPIECZENIACH 

Artykuł 1 

Postanowienia Porozumienia o zabezpieczeniach mają zastosowanie do niniejszego Protokołu o tyle, o ile dotyczą i są zgodne z postanowieniami niniejszego Protokołu. W przypadkach konfliktu między postanowieniami Porozumienia o zabezpieczeniach i postanowieniami niniejszego Protokołu stosuje się postanowienia niniejszego Protokołu.

DOSTARCZANIE INFORMACJI 

Artykuł 2 

a.   Każde Państwo dostarcza Agencji deklarację, zawierającą informacje określone w punktach (i), (ii), (iv), (ix) i (x). Wspólnota dostarcza Agencji deklarację zawierającą informacje określone w punktach (v), (vi) i (vii). Każde Państwo oraz Wspólnota dostarczają Agencji deklarację zawierającą informacje określone w punktach (iii) oraz (viii).

(i)   Ogólny opis i stosowne informacje określające lokalizację działalności badawczo-rozwojowej związanej z jądrowym cyklem paliwowym, prowadzonej gdziekolwiek bez obecności materiałów jądrowych, finansowanej, dopuszczanej lub kontrolowanej przez dane Państwo albo prowadzonej w jego imieniu.

(ii)  Informacje wskazane przez Agencję na podstawie oczekiwań dotyczących zwiększenia skuteczności lub sprawności oraz uzgodnione z danym Państwem, a dotyczące działalności eksploatacyjnej istotnej z punktu widzenia zabezpieczeń, prowadzonej w obiektach i w lokalizacjach poza obiektami, w których stosowane są normalnie materiały jądrowe.

(iii)  Ogólny opis każdego budynku dla każdego terenu obiektu, łącznie z opisem sposobu jego wykorzystywania oraz, jeżeli nie wynika to z tego opisu, zawartości. Opis zawiera mapę terenu obiektu.

(iv)  Opis skali eksploatacji dla każdej lokalizacji, w której prowadzona jest działalność wymieniona w załączniku I do niniejszego Protokołu.

(v)   Informacje określające lokalizację, stadium eksploatacji oraz szacowaną roczną zdolność produkcji zakładów wydobycia rud uranu oraz zakładów produkujących koncentraty uranowe i zakładów produkujących koncentraty toru w każdym z Państw, a także wielkość bieżącej rocznej produkcji takich zakładów wydobywczych i zakładów produkujących koncentraty. Wspólnota na życzenie Agencji dostarcza informacje o bieżącej rocznej produkcji w konkretnym zakładzie wydobywczym lub produkującym koncentraty. Dostarczenie tych informacji nie wymaga prowadzenia szczegółowej ewidencji materiałów jądrowych.

(vi)  Następujące informacje dotyczące materiałów wyjściowych, które nie osiągnęły składu i stopnia czystości kwalifikujących je do wykorzystania do produkcji paliwa lub do wzbogacenia izotopowego:

(a)  ilość, skład chemiczny, sposób wykorzystania lub zamierzony sposób wykorzystania takiego materiału, zarówno jądrowy jak i niejądrowy, dla każdej lokalizacji w Państwach, w której materiał taki znajduje się w ilości przekraczającej dziesięć ton metrycznych uranu lub dwadzieścia ton metrycznych toru, a także w odniesieniu do innych lokalizacji, oraz dla lokalizacji w których materiały takie znajdują się w ilościach przekraczających jedną tonę metryczną, łączną ilość takich materiałów w Państwach jako całości, jeżeli taka łączna ilość przekracza dziesięć ton metrycznych uranu lub dwadzieścia ton metrycznych toru. Dostarczenie tych informacji nie wymaga prowadzenia szczegółowej ewidencji materiałów jądrowych;

(b)  ilość, skład chemiczny i lokalizację docelową takich materiałów w każdym przypadku ich wywozu z terytorium Państw do dowolnego państwa poza Wspólnotą, w związku z konkretnymi zastosowaniami niejądrowymi, w ilości przekraczającej:

(1)  dziesięć ton metrycznych uranu lub, w przypadku kolejnych transportów uranu do tego samego państwa, z których każdy zawiera mniej niż dziesięć ton metrycznych, jeżeli całkowita ilość uranu wywieziona w ciągu roku przekracza dziesięć ton metrycznych;

(2)  dwadzieścia ton metrycznych toru lub, w przypadku kolejnych transportów toru do tego samego państwa, z których każdy zawiera mniej niż dwadzieścia ton metrycznych, jeżeli całkowita ilość toru wywieziona w ciągu roku przekracza dwadzieścia ton metrycznych;

(c)  ilość, skład chemiczny, aktualną lokalizację i wykorzystanie lub zamierzone wykorzystanie takich materiałów w każdym przypadku ich przywozu spoza Wspólnoty na terytorium Państw, w związku z konkretnymi zastosowaniami niejądrowymi, w ilości przekraczającej:

(1)  dziesięć ton metrycznych uranu lub, w przypadku kolejnych transportów uranu, z których każdy zawiera mniej niż dziesięć ton metrycznych, jeżeli całkowita ilość uranu sprowadzona w ciągu roku przekracza dziesięć ton metrycznych;

(2)  dwadzieścia ton metrycznych toru lub, w przypadku kolejnych transportów związanych z importem toru, z których każdy zawiera mniej niż dwadzieścia ton metrycznych, jeżeli sumaryczna ilość toru sprowadzona w ciągu roku przekracza dwadzieścia ton metrycznych;

przy czym przyjmuje się, że dostarczanie informacji na temat takich materiałów przeznaczonych do wykorzystania niejądrowego nie jest konieczne od chwili, gdy materiały te przybierają swą docelową postać dla zastosowania niejądrowego.

(vii)

(a)  informacje dotyczące ilości, sposobów wykorzystania i lokalizacji materiałów jądrowych wyłączonych spod zabezpieczeń na podstawie artykułu 37 Porozumienia o zabezpieczeniach;

(b)  informacje dotyczące ilości (mogą to być wielkości przybliżone) oraz sposobów wykorzystania dla każdej lokalizacji, w której znajdują się materiały jądrowe wyłączone spod zabezpieczeń na podstawie artykułu 36 litera b Porozumienia o zabezpieczeniach, ale nie będące jeszcze w docelowej postaci niejądrowej, w ilościach przekraczających wartości podane w artykule 37 Porozumienia o zabezpieczeniach. Dostarczenie tych informacji nie wymaga prowadzenia szczegółowej ewidencji materiałów jądrowych.

(viii)  Informacje dotyczące lokalizacji lub dalszego przetwarzania średnio- lub wysokoaktywnych odpadów zawierających pluton, uran wysokowzbogacony lub uran-233, w stosunku do których zabezpieczenia zostały zakończone na podstawie artykułu 11 Porozumienia o zabezpieczeniach. Do celów niniejszego punktu określenie "dalsze przetwarzanie" nie obejmuje przepakowywania odpadów lub ich dalszego, niezwiązanego z rozdzielaniem pierwiastków, przygotowania do przechowywania lub składowania.

(ix)  Następujące informacje dotyczące określonych urządzeń i materiałów niejądrowych wymienionych w Załączniku II:

(a)  w odniesieniu do każdorazowego wywozu ze Wspólnoty takiego materiału lub urządzenia: jego identyfikacja, ilość, lokalizacja zamierzonego wykorzystania na terytorium państwa przywozu oraz odpowiednio data lub spodziewana data wywozu;

(b)  potwierdzenie przez Państwo przywozu, na wyraźne żądanie Agencji, informacji udzielonych Agencji przez państwo spoza Wspólnoty, dotyczących wywozu takiego urządzenia lub materiału do Państwa przywozu.

(x)   Ogólne plany obejmujące okres najbliższych dziesięciu lat dotyczące rozwoju jądrowego cyklu paliwowego (łącznie z planowaną działalnością badawczo - rozwojową związaną z jądrowym cyklem paliwowym) w przypadku ich zatwierdzenia przez odpowiednie organy danego Państwa.

b.   Każde Państwo dokłada wszelkich rozsądnych starań w celu dostarczenia Agencji następujących informacji:

(i)  Ogólnego opisu oraz informacji określających lokalizację działalności badawczo - rozwojowej związanej z jądrowym cyklem paliwowym prowadzonej bez obecności materiałów jądrowych, która ma wyraźny związek ze wzbogacaniem izotopowym, przerobem paliwa jądrowego lub przetwarzaniem średnio- i wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych zawierających pluton, uran wysokowzbogacony lub uran-233 i jest prowadzona gdziekolwiek na terytorium Państwa, ale nie jest finansowana, wyraźnie zatwierdzona, kontrolowana przez dane Państwo ani prowadzona w imieniu tego Państwa. Do celów niniejszego punktu określenie "przetwarzanie" średnio- i wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych nie obejmuje przepakowywania odpadów lub ich dalszego, niezwiązanego z rozdzielaniem pierwiastków, przygotowania do przechowywania lub składowania.

(ii)  Ogólnego opisu działalności oraz danych identyfikacyjnych osoby lub podmiotu prowadzącego taką działalność, we wskazanych przez Agencję lokalizacjach nie znajdujących się na terenie obiektu, która według Agencji mogłaby mieć funkcjonalny związek z działalnością prowadzoną na terenie obiektu. Udzielenie tych informacji ma miejsce na wyraźny wniosek Agencji. Informacje te są dostarczane w porozumieniu z Agencją i w odpowiednim terminie.

c.   Na wniosek Agencji Państwo, Wspólnota, lub obie te strony, stosownie do wymagań, dostarczają uzupełnień lub wyjaśnień związanych z jakimikolwiek informacjami przekazanymi na podstawie postanowień niniejszego artykułu, w zakresie mającym znaczenie w związku z zabezpieczeniami.

Artykuł 3 

a.   Każde Państwo, Wspólnota, lub obie te strony, stosownie do wymagań, przekazują Agencji informacje wskazane w artykule 2 litera a) punkty (i), (iii), (iv), (v), (vi) litera a), (vii) i (x) oraz w artykule 2 litera b) punkt (i) w terminie 180 dni od dnia wejścia w życie niniejszego Protokołu.

b.   Każde Państwo, Wspólnota, lub obie te strony, stosownie do wymagań, przekazują Agencji, w terminie do dnia 15 maja każdego roku, aktualizacje informacji określonych w literze a) za okres poprzedniego roku kalendarzowego. Jeżeli w odniesieniu do informacji przekazanych uprzednio nie zaszły żadne zmiany wówczas każde Państwo, Wspólnota lub obie te strony, stosownie do wymagań, muszą to wskazać.

c.   Wspólnota przekazuje Agencji, w terminie do dnia 15 maja każdego roku, informacje określone w artykule 2 litera a) punkt (vi) litery b) oraz c) za okres odnoszący się do poprzedniego roku kalendarzowego.

d.   Każcie Państwo przekazuje Agencji co kwartał informacje określone w artykule 2 litera a) punkt (ix) podpunkt a). Informacje te są dostarczane w terminie 60 dni od zakończenia każdego kwartału.

e.   Wspólnota oraz każde Państwo przekazują Agencji informacje określone w artykule 2 litera a) punkt (viii) nie później niż 180 dni przed przystąpieniem do dalszego przetwarzania, a w terminie do dnia 15 maja każdego roku, informacje na temat zmian lokalizacji za okres odnoszący się do poprzedniego roku kalendarzowego.

f.   Każde Państwo oraz Agencja uzgadniają termin i częstotliwość przekazywania informacji określonych w artykule 2 litera a) punkt (ii).

g.   Każde Państwo przekazuje Agencji informacje określone w artykule 2 litera a) punkt (ix) podpunkt b) w terminie 60 dni od otrzymania stosownego wniosku Agencji.

DOSTĘP UZUPEŁNIAJĄCY 

Artykuł 4 

W związku z zapewnieniem dostępu uzupełniającego, określonego w artykule 5 niniejszego Protokołu, mają zastosowanie następujące postanowienia:

a.   Agencji nie wolno weryfikować informacji określonych w artykule 2 w sposób mechaniczny lub systematyczny; jednakże Agencja ma dostęp do:

(i)  wszelkich lokalizacji o jakich mowa w artykule 5 litera a) punkt (i) oraz (ii) na zasadzie wyboru, aby upewnić się co do nieobecności nie zadeklarowanych materiałów jądrowych i działań;

(ii)  wszelkich lokalizacji o jakich mowa w artykule 5 litera b) oraz c), w celu rozwiązania jakiegokolwiek problemu dotyczącego poprawności i zupełności informacji przekazanej na podstawie artykułu 2 lub w celu wyjaśnienia niezgodności związanej z taką informacją;

(iii)  wszelkich lokalizacji o jakich mowa w artykule 5 litera a) punkt (iii) w zakresie koniecznym do potwierdzenia przez Agencję, w związku z zabezpieczeniami, deklaracji Wspólnoty lub Państwa, stosownie do wymagań, o tym że obiekt lub lokalizacja poza obiektem, w których wykorzystywano normalnie materiały jądrowe, zostały wycofane z eksploatacji.

b.

(i)  Poza przypadkami przewidzianymi w punkcie (ii), Agencja powiadamia dane Państwo lub, w przypadku gdy chodzi o dostęp na podstawie artykułu 5 litera a) lub artykułu 5 litera c) kiedy w lokalizacji znajduje się materiał jądrowy, dane Państwo i Wspólnotę, o potrzebie zapewnienia dostępu co najmniej z dwudziesto czterogodzinnym wyprzedzeniem;

(ii)  W przypadku dostępu do każdego miejsca na terenie obiektu w powiązaniu z wizytą w celu weryfikacji informacji projektowych, z inspekcją doraźną lub rutynową na tym terenie obiektu, jeżeli Agencja zażąda takiego dostępu, to powiadomienie uprzedzające , dokonywane jest co najmniej z dwugodzinnym wyprzedzeniem, jednak w wyjątkowych okolicznościach wyprzedzenie to może wynosić mniej niż dwie godziny.

c.   Powiadomienie uprzedzające ma formę pisemną i podaje powody żądania zapewnienia dostępu oraz wymienia czynności, jakie mają zostać przeprowadzone.

d.   W przypadku wątpliwości lub niezgodności, Agencja zapewnia danemu Państwu lub, stosownie do wymagań, Wspólnocie możliwość złożenia wyjaśnień i ułatwienia rozwiązania takich wątpliwości lub niezgodności. Możliwość taką zapewnia się przed wystąpieniem o udzielenie dostępu, chyba że Agencja uzna iż opóźnienie dostępu będzie ze szkodą dla celu, który ma być przezeń osiągnięty. W żadnym przypadku Agencja nie wyciąga żadnych wniosków w sprawie wątpliwości lub niezgodności dopóki danemu Państwu i, stosownie do wymagań, Wspólnocie nie zostanie zapewniona taka możliwość.

e.   O ile dane Państwo nie wyrazi zgody na inne rozwiązanie, dostęp zapewnia się wyłącznie podczas normalnych godzin pracy.

f.   Dane Państwo, a w przypadku gdy chodzi o dostęp na podstawie artykułu 5 litera a) lub artykułu 5 litera c), jeżeli w lokalizacji znajduje się materiał jądrowy - dane Państwo i Wspólnota, mają prawo do tego by ich przedstawiciele oraz, stosownie do wymagań, inspektorzy Wspólnoty towarzyszyli podczas dostępu inspektorom Agencji, pod warunkiem, że nie opóźni to lub w inny sposób nie utrudni wypełniania obowiązków przez inspektorów Agencji.

Artykuł 5 

Każde Państwo zapewnia Agencji dostęp do:

a.

(i)  dowolnego miejsca na terenie obiektu;

(ii)  każdej lokalizacji wskazanej na podstawie artykułu 2 litera a) punkty (v) - (viii);

(iii)  każdego wycofanego z eksploatacji obiektu lub wycofanej z eksploatacji lokalizacji poza obiektem, w których rutynowo wykorzystywane były materiały jądrowe.

b.   Każdej lokalizacji wskazanej przez dane Państwo w związku z postanowieniami artykułu 2 litera a) punkt (i), artykułu 2 litera a) punkt (iv), artykułu 2 litera a) punkt (ix) podpunkt b) lub artykułu 2 litera b), innej niż te określone w literze a) punkt (i), z zastrzeżeniem, że jeżeli dane Państwo nie jest w stanie zapewnić takiego dostępu, Państwo to dołoży wszelkich rozsądnych starań aby bezzwłocznie spełnić wymagania Agencji w inny sposób.

c.   Każdej lokalizacji wymienionej przez Agencją, innej niż lokalizacje określone w literach a) i b), w celu pobrania próbek środowiskowych odnoszących się do danej lokalizacji, z zastrzeżeniem, że jeżeli dane Państwo nie jest w stanie zapewnić takiego dostępu, Państwo to dołoży wszelkich rozsądnych starań w celu bezzwłocznego spełnienia wymogów Agencji w przyległych lokalizacjach lub w inny sposób.

Artykuł 6 

Wprowadzając w życie Artykuł 5, Agencja może przeprowadzać następujące czynności:

a.   W ramach dostępu na podstawie artykułu 5 litera a) punkt (i) lub (iii): obserwacje; pobranie próbek środowiskowych; wykorzystanie detektorów promieniowania i przyrządów mierzących promieniowanie; wykorzystanie plomb i innych środków służących do identyfikacji oraz do wykrywania naruszenia stanu, wymienionych w Uzgodnieniach Pomocniczych; inne obiektywne środki, których techniczną możliwość zastosowania wykazano i na których wykorzystanie zgodziła się Rada Gubernatorów, zwana dalej "Radą", po przeprowadzeniu konsultacji między Agencją, Wspólnotą i danym Państwem.

b.   W ramach dostępu na podstawie artykułu 5 litera a) punkt (ii): obserwacje; przeliczanie materiałów jądrowych; nieniszczące pomiary i pobieranie próbek; wykorzystanie detektorów promieniowania i przyrządów mierzących promieniowanie; badanie dokumentów odnoszących się do ilości, pochodzenia i przeznaczenia materiałów; pobieranie próbek środowiskowych; inne obiektywne środki, których techniczną możliwość zastosowania wykazano i na których wykorzystanie zgodziła się Rada, po przeprowadzeniu konsultacji między Agencją, Wspólnotą i danym Państwem.

c.   W ramach dostępu na podstawie artykułu 5 litera b): obserwacje; pobieranie próbek środowiskowych; wykorzystanie detektorów promieniowania i przyrządów mierzących promieniowanie; badanie istotnych z punktu widzenia zabezpieczeń dokumentów dotyczących produkcji i transportu; a także inne obiektywne środki, których techniczną możliwość zastosowania wykazano i na których wykorzystanie zgodziła się Rada, po przeprowadzeniu konsultacji między Agencją, Wspólnotą i danym Państwem.

d.   W ramach dostępu na podstawie artykułu 5 litera c): pobieranie próbek środowiskowych oraz w przypadku, gdy wyniki nie wyjaśniają wątpliwości lub niezgodności związanych z lokalizacją wskazaną przez Agencję na podstawie artykułu 5 litera c), zastosowanie w tej lokalizacji obserwacji wzrokowej, detektorów promieniowania i przyrządów mierzących promieniowanie, a także, po uzgodnieniu z danym Państwem oraz, gdy w grę wchodzi obecność materiałów jądrowych, między Wspólnotą i Agencją, innych obiektywnych środków.

Artykuł 7 

a.   Na wniosek Państwa, Agencja i dane Państwo dokonują uzgodnień dotyczących dostępu kontrolowanego na podstawie niniejszego Protokołu w celu zapobieżenia rozprzestrzenieniu informacji mających istotne znaczenie z punktu widzenia nieproliferacji, spełnienia wymagań dotyczących bezpieczeństwa lub ochrony fizycznej, bądź ochrony informacji stanowiących własność lub będących tajemnicą handlową. Uzgodnienia takie nie stanowią przeszkody w prowadzeniu przez Agencję niezbędnych działań mających na celu dostarczenie wiarygodnych dowodów nieistnienia niezgłoszonych materiałów jądrowych i działań w danej lokalizacji, łącznie z wyjaśnianiem wątpliwości dotyczących poprawności i zupełności informacji określonych w artykule 2 lub niezgodności związanych z takimi informacjami.

b.   Dostarczając informacje określone w artykule 2, Państwo może poinformować Agencję o miejscach na terenie obiektu lub o lokalizacji, do których mogą się odnosić postanowienia dotyczące dostępu kontrolowanego.

c.   Do czasu wejścia w życie wszelkich niezbędnych Uzgodnień Pomocniczych, Państwo może odwoływać się do zasad dotyczących dostępu kontrolowanego określonych postanowieniami litery a).

Artykuł 8 

Postanowienia niniejszego Protokołu nie uniemożliwiają zaoferowania przez Państwo Agencji dostępu do lokalizacji dodatkowych, poza określonymi w artykułach 5 i 9 lub zwrócenia się do Agencji o przeprowadzenie działań sprawdzających w określonej lokalizacji. Agencja podejmuje bezzwłocznie wszelkie rozsądne starania w celu zapewnienia działań zgodnie z takim wnioskiem.

Artykuł 9 

Każde Państwo zapewnia Agencji dostęp do lokalizacji wskazanych przez Agencję w celu pobrania próbek środowiskowych odnoszących się do obszaru rozległego, z zastrzeżeniem że jeżeli Państwo nie jest w stanie zapewnić takiego dostępu, dokłada ono wszelkich rozsądnych starań w celu spełnienia wymagań Agencji w lokalizacjach alternatywnych. Agencja nie domaga się takiego dostępu zanim pobieranie próbek środowiskowych odnoszących się do obszaru rozległego oraz związane z nim uzgodnienia proceduralne nie zostaną zatwierdzone przez Radę i nie zostaną przeprowadzone konsultacje między Agencją i Państwem, którego to dotyczy.

Artykuł 10 

a.   Agencja informuje dane Państwo oraz, odpowiednio, Wspólnotę o:

(i) działaniach przeprowadzonych na podstawie postanowień niniejszego Protokołu, łącznie z tymi, które dotyczą wszelkich wątpliwości lub niezgodności zgłoszonych przez Agencję danemu Państwu oraz odpowiednio Wspólnocie, w terminie do 60 dni od daty przeprowadzenia tych działań przez Agencję.

(ii) wynikach działań w związku z wszelkimi wątpliwościami lub niezgodnościami, zgłoszonymi przez Agencję danemu Państwu oraz odpowiednio Wspólnocie, w możliwie najkrótszym czasie, jednak nie później niż w ciągu 30 dni od ustalenia tych wyników przez Agencję.

b.   Agencja informuje dane Państwo oraz Wspólnotę o wnioskach, jakie zostały przez nią wyciągnięte z działań podjętych przez nią na podstawie niniejszego Protokołu. Informacje o wnioskach przekazywane są corocznie.

WYZNACZANIE INSPEKTORÓW AGENCJI 

Artykuł 11 

a.

(i)  Dyrektor Generalny powiadamia Wspólnotę oraz Państwa o zatwierdzeniu przez Radę któregokolwiek z urzędników Agencji jako inspektora do spraw zabezpieczeń. O ile Wspólnota nie zawiadomi Dyrektora Generalnego o odrzuceniu kandydatury danego urzędnika do pełnienia w Państwach funkcji inspektora w terminie trzech miesięcy od daty otrzymania powiadomienia o zatwierdzeniu przez Radę, uznaje się, iż inspektor, którego dotyczyło powiadomienie przesłane Wspólnocie i Państwom, został wyznaczony dla Państw.

(ii)  Dyrektor Generalny, działając w odpowiedzi na wniosek Wspólnoty lub z własnej inicjatywy, powiadamia niezwłocznie Wspólnotę oraz Państwa o cofnięciu asygnacji któregokolwiek z urzędników na inspektora dla Państw.

b.   Powiadomienie, o którym mowa w literze a), uznaje się za otrzymane przez Wspólnotę i Państwa siedem dni po dacie jego nadania przez Agencję listem poleconym Wspólnocie i Państwom.

WIZY 

Artykuł 12 

Każde państwo, w ciągu jednego miesiąca od daty otrzymania stosownego wniosku udziela, wyznaczonemu inspektorowi wymienionemu we wniosku, odpowiednich wielokrotnych wiz wjazdowych, wyjazdowych lub tranzytowych, gdy są one wymagane, umożliwiających inspektorowi wjazd i pobyt na terytorium danego Państwa w celach związanych z wykonywaniem obowiązków. Wszystkie wymagane wizy są ważne przez okres co najmniej roku i są odpowiednio przedłużane tak, aby okres ich ważności pokrywał się z okresem, na jaki inspektor został wyznaczony dla Państw.

UZGODNIENIA POMOCNICZE 

Artykuł 13 

a.   W przypadku, gdy Państwo lub Wspólnota odpowiednio albo Agencja wskazują na konieczność określenia w Uzgodnieniach Pomocniczych, jak należy stosować środki przewidziane niniejszym Protokołem, Państwo lub Państwo oraz Wspólnota a z drugiej strony Agencja uzgadniają takie Uzgodnienia Pomocnicze w terminie 90 dni od dnia wejścia w życie niniejszego Protokołu albo, gdy potrzeba takich Uzgodnień Pomocniczych została stwierdzona po wejściu w życie niniejszego Protokołu, w terminie 90 dni od daty wskazania na istnienie takiej potrzeby.

b.   Do czasu wejścia w życie wszelkich koniecznych Uzgodnień Pomocniczych, Agencja ma prawo stosowania środków określonych w niniejszym Protokole.

SYSTEMY KOMUNIKOWANIA SIĘ 

Artykuł 14 

a.   Każde Państwo zezwala i chroni swobodne komunikowanie się Agencji do celów urzędowych między inspektorami Agencji w danym Państwie a Siedzibą Główną Agencji lub jej Biurami Regionalnymi, łącznie z nadzorowanym lub nienadzorowanym przesyłaniem informacji generowanych przez należące do Agencji urządzenia zamykające, nadzoru lub pomiarowe. Agencja, po konsultacji z danym Państwem, ma prawo korzystać z międzynarodowych systemów łączności bezpośredniej, włącznie z systemami satelitarnymi i innymi formami telekomunikacji, których nie stosuje się w danym Państwie. Na wniosek Państwa lub Agencji, szczegóły dotyczące wprowadzania w życie niniejszej litery w danym Państwie w odniesieniu do nadzorowanego lub nienadzorowanego przekazywania informacji generowanych w należących do Agencji urządzeniach zamykających, nadzoru lub pomiarowych, określa siew Uzgodnieniach Pomocniczych.

b.   Komunikowanie się i przekazywanie informacji przewidziane w literze a) uwzględniają potrzebę zapewnienia ochrony informacji stanowiących własność, tajemnicę handlową, lub informacje projektowe, które Państwo uznaje za szczególnie wymagające ochrony.

OCHRONA INFORMACJI POUFNYCH 

Artykuł 15 

a.   Agencja utrzymuje rygorystyczny system zapewniający skuteczną ochronę przed ujawnianiem tajemnic handlowych, technologicznych i przemysłowych oraz innych otrzymywanych przez nią informacji poufnych, włączając w to informacje uzyskane przez Agencję w związku z wprowadzeniem w życie postanowień niniejszego Protokołu.

b.   System, o którym mowa w literze a), obejmuje między innymi postanowienia odnoszące się do:

(i) ogólnych zasad i odpowiednich środków dotyczących postępowania z informacjami poufnymi;

(ii) warunków zatrudniania personelu odnoszących się do ochrony informacji poufnych;

(iii) procedur w przypadkach naruszeń lub domniemanych naruszeń poufności.

c.   System, o którym mowa w literze a) podlega zatwierdzeniu i okresowym przeglądom Rady.

ZAŁĄCZNIKI 

Artykuł 16 

a.   Załączniki do niniejszego Protokołu stanowią jego integralną część. Z wyłączeniem celów związanych z wprowadzaniem zmian w załącznikach I i II, określenie "Protokół" w znaczeniu używanym w niniejszym dokumencie oznacza Protokół wraz z załącznikami.

b.   Szczegółowy wykaz działalności zawarty w załączniku I oraz szczegółowy wykaz wyposażenia i materiałów zawarty w załączniku II mogą zostać zmienione przez Radę na podstawie zalecenia otwartej grupy roboczej ekspertów powołanej przez Radę. Każda taka zmiana staje się wiążąca po upływie czterech miesięcy od daty jej przyjęcia przez Radę.

c.   Załącznik III do niniejszego Protokołu określa sposoby wdrażania przez Wspólnotę i Państwa środków przewidzianych w niniejszym Protokole.

WEJŚCIE W ŻYCIE 

Artykuł 17 

a.   Niniejszy Protokół wchodzi w życie w dniu, w którym Agencja otrzyma od Wspólnoty oraz Państw pisemne powiadomienie stwierdzające, że odpowiednie wymagania niezbędne do wejścia w życie Protokołu zostały spełnione.

b.   Państwa i Wspólnota mogą, w dowolnym terminie przed datą wejścia w życie niniejszego Protokołu, oświadczyć, że będą tymczasowo stosować niniejszy Protokół.

c.   Dyrektor Generalny powiadamia niezwłocznie wszystkie Państwa Członkowskie Agencji o wszelkich złożonych oświadczeniach dotyczących tymczasowego stosowania oraz o wejściu w życie niniejszego Protokołu.

DEFINICJE 

Artykuł 18 

Do celów niniejszego Protokołu określenie:

a.   "działalność badawczo-rozwojowa, związana z jądrowym cyklem paliwowym" - oznacza taką działalność, która jest konkretnie związana z wszelkimi aspektami dotyczącymi opracowywania procesów lub systemów odnoszących się do którejkolwiek z wymienionych niżej dziedzin:

-   przetwarzanie materiałów jądrowych,

-   wzbogacanie materiałów jądrowych,

-   wytwarzanie paliwa jądrowego,

-   reaktory,

-   zestawy krytyczne,

-   przerób paliwa jądrowego,

-   przetwarzanie (nie obejmuje przepakowania lub niezwiązanego z rozdzielaniem pierwiastków przygotowania do przechowywania lub składowania) średnio- i wysoko aktywnych odpadów promieniotwórczych zawierających pluton, uran wysoko wzbogacony lub uran-233,

lecz nie obejmuje działalności związanej z naukowymi badaniami teoretycznymi lub podstawowymi ani działalności badawczo-rozwojowej dotyczącej przemysłowych zastosowań izotopów promieniotwórczych, zastosowań medycznych, hydrologicznych i rolniczych, skutków zdrowotnych i środowiskowych oraz ulepszenia obsługi i konserwacji.

b.   "teren obiektu" - oznacza obszar wskazany przez Wspólnotę i Państwo w stosownej informacji projektowej obiektu, w tym także obiektu zamkniętego, oraz w odpowiedniej informacji odnoszącej się do lokalizacji poza obiektami, gdzie rutynowo wykorzystuje się materiały jądrowe, włączając w to zamknięte lokalizacje poza obiektami, w których rutynowo wykorzystywano materiały jądrowe (jest to ograniczone do takich lokalizacji, które były wyposażone w komory gorące lub takich, w których prowadzono działalność związaną z przetwarzaniem, wzbogacaniem, wytwarzaniem paliwa lub jego przerobem). Określenie "teren obiektu" obejmuje również wszystkie urządzenia zlokalizowane wspólnie z obiektem lub lokalizacją poza obiektem w celu dostarczenia lub świadczenia istotnych usług, włącznie z: komorami gorącymi do wykorzystywania materiałów napromienionych nie zawierających materiałów jądrowych; urządzenia do obróbki, przechowywania i składowania odpadów; oraz budynki związane z działalnością wskazaną przez Państwo, którego to dotyczy, na podstawie artykułu 2 litera a) punkt (iv).

c.   "obiekt wycofany z eksploatacji lub wycofana z eksploatacji lokalizacja poza obiektem" - oznacza urządzenie lub lokalizację, gdzie budowle i wyposażenie o zasadniczym znaczeniu dla ich funkcjonowania są usunięte lub niezdatne do użytku, i które/która w związku z tym nie jest wykorzystywane/wykorzystywana do przechowywania i nie może dalej służyć do manipulowania materiałami jądrowymi, ich przetwarzania lub ich wykorzystywania.

d.   "obiekt zamknięty lub zamknięta lokalizacja poza obiektem" - oznacza urządzenie lub lokalizację, których eksploatacja została zakończona i skąd usunięto materiały jądrowe, ale które nie zostały wycofane z eksploatacji.

e.   "uran wysoko wzbogacony" - oznacza uran zawierający 20% lub więcej izotopu uran - 235.

f.   "pobranie próbek środowiskowych odnoszących się do danej lokalizacji" - oznacza pobranie próbek środowiskowych (na przykład powietrza, wody, roślinności, gleby, wymazów z powierzchni) we wskazanej przez Agencję lokalizacji oraz jej najbliższym otoczeniu, w celu umożliwienia Agencji wyciągnięcia wniosków dotyczących nieobecności w określonej lokalizacji niezgłoszonych materiałów jądrowych lub działalności w dziedzinie energii jądrowej.

g.   "pobranie próbek środowiskowych odnoszących się do rozległego obszaru" - oznacza pobranie próbek środowiskowych (na przykład powietrza, wody, roślinności, gleby, wymazów z powierzchni) w szeregu miejsc wskazanych przez Agencję, w celu umożliwienia Agencji wyciągnięcia wniosków dotyczących nieobecności niezadeklarowanych materiałów jądrowych lub działalności w dziedzinie energii jądrowej na rozległym obszarze.

h.   "materiał jądrowy" - oznacza wszelki materiał wyjściowy lub specjalny materiał rozszczepialny, zgodnie z definicją podaną w Artykule XX Statutu. Określenie "materiał wyjściowy" nie stosuje się do rudy lub pozostałości po rudzie. Wszelkie ustalenia Rady, dokonane w ramach Artykułu XX Statutu Agencji po wejściu niniejszego Protokołu w życie, które rozszerzają wykaz materiałów uznawanych za materiał wyjściowy lub za specjalny materiał rozszczepialny, będą obowiązywać w ramach niniejszego Protokołu wyłącznie po zaakceptowaniu ich przez Wspólnotę i Państwa.

i.   "obiekt" - oznacza:

(i)  reaktor, zestaw krytyczny, zakład przetwarzania materiałów jądrowych, zakład wytwarzania paliwa jądrowego, zakład przerobu paliwa jądrowego, zakład rozdzielania izotopów lub wydzielony przechowalnik; lub

(ii)  każde inne miejsce, gdzie normalnie używane są materiały jądrowe w ilości przekraczającej jeden kilogram efektywny.

j.   "lokalizacja poza obiektami" - oznacza dowolne niebędące obiektem urządzenie lub lokalizację, gdzie normalnie używane są materiały jądrowe w ilości jednego kilograma efektywnego lub mniejszej.

Sporządzono w Wiedniu, w dwóch egzemplarzach, dnia 22 września 1998 roku w językach angielskim, duńskim, fińskim, francuskim, greckim, hiszpańskim, holenderskim, niemieckim, portugalskim, szwedzkim i włoskim, teksty których są jednakowo autentyczne z tym, że w przypadku rozbieżności decydować będą teksty zawarte w oficjalnych językach Rady Zarządzających MAEA.

Za Rząd Królestwa Belgii

/Mireille CLAES/

Za Rząd Królestwa Danii

/HenrikWØHLIK/

Za Rząd Republiki Federalnej Niemiec

/Karl BORCHARD/

Za Rząd Republiki Helleńskiej

/Emmanuel FRAGOULIS/

Za Rząd Królestwa Hiszpanii

/ad referendum Antonio Ortiz GARCIA/

Za Rząd Irlandii

/Thelma M. DORAN/

Za Rząd Republiki Włoskiej

/Vincenzo MANNO/

Za Rząd Wielkiego Księstwa Luksemburga

/Georges SANTER/

Za Rząd Królestwa Niderlandów

/Hans A.F.M. FÖRSTER/

Za Rząd Republiki Austrii

/Irene FREUDENSCHUSS-REIGHL/

Za Rząd Republiki Portugalskiej

/Áivaro José Costa DE MENDONÇA E MOURA/

Za Rząd Republiki Finlandii

/Eva-Christina MÄKELÄINEN/

Za Rząd Królestwa Szwecji

/Björn SKALA/

Za Europejską Wspólnotę Energii Atomowej

/Lars-Erik LUNDEN/

Za Międzynarodową Agencję Energii Atomowej

/Mohammed ELBARADEI/

ZAŁĄCZNIKI

ZAŁĄCZNIK I 

WYKAZ RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI, O KTÓRYCH MOWA W Artykule 2 litera a punkt (iv) PROTOKOŁU

(i)   Wytwarzanie rur wirnikowych do wirówek lub montaż wirówek do rozdzielania gazów.

Rury wirnikowe do wirówek to cienkościenne cylindry, które opisano w załączniku II punkt 5.1.1 litera b).

Wirówki do rozdzielania gazów to wirówki, jakie opisano we Wprowadzeniu do załącznika II punkt 5.1.

(ii)  Wytwarzanie barier dyfuzyjnych.

Bariery dyfuzyjne to cienkie, porowate filtry, opisane w załączniku II punkt 5.3.1 litera a).

(iii)  Wytwarzanie lub montaż układów laserowych.

Układy laserowe to układy zawierające elementy wymienione w załączniku II punkt 5.7

(iv)  Wytwarzanie lub montaż elektromagnetycznych separatorów izotopów.

Elektromagnetyczne separatory izotopów to urządzenia, o których mowa w załączniku II punkt 5.9.1, zawierające źródła jonów, jak to opisano w załączniku II punkt 5.9.1 litera a).

(v)   Wytwarzanie lub montaż kolumn lub aparatury ekstrakcyjnej.

Określenia kolumny lub aparatura ekstrakcyjna oznaczają urządzenia opisane w załączniku II punkty 5.6.1, 5.6.2, 5.6.3, 5.6.5, 5.6.6, 5.6.7 oraz 5.6.8.

(vi)  Wytwarzanie dysz do separacji aerodynamicznej lub rurek wirowych.

Określenia dysze do separacji aerodynamicznej lub rurki wirowe oznaczają dysze do separacji i rurki wirowe (typu vortex) opisane odpowiednio w załączniku II punkty 5.5.1 oraz 5.5.2.

(vii)  Wytwarzanie lub montaż układów wytwarzających plazmę uranu.

Określenie układy wytwarzające plazmę uranu oznacza układy służące do wytwarzania plazmy uranowej, opisane w załączniku II punkt 5.8.3.

(viii)  Wytwarzanie rur cyrkonowych.

Określenie rury cyrkonowe oznacza rury opisane w załączniku II punkt 1.6.

(ix)  Wytwarzanie lub wzbogacanie ciężkiej wody lub deuteru.

Określenia ciężka woda lub deuter oznaczają deuter, ciężką wodę (tlenek deuteru) i wszelkie inne związki deuteru, w których stosunek atomów deuteru do atomów wodoru przekracza 1:5.000.

(x)   Wytwarzanie grafitu klasy jądrowej.

Grafit klasy jądrowej oznacza grafit o stopniu czystości lepszym niż 5 części na milion równoważnika boru oraz o gęstości większej niż 1.50 g/cm³.

(xi)  Wytwarzanie pojemników na napromienione paliwo.

Pojemnik na napromienione paliwo oznacza pojemnik służący do transportu lub przechowywania napromienionego paliwa, który zapewnia ochronę chemiczną, termiczną i radiologiczną oraz rozprasza wydzielane w paliwie ciepło rozpadu podczas manipulowania, transportu i przechowywania.

(xii)  Wytwarzanie reaktorowych prętów regulacyjnych.

Określenie reaktorowe pręty regulacyjne oznacza pręty opisane w załączniku II punkt 1.4.

(xiii)  Wytwarzanie bezpiecznych z punktu widzenia krytyczności zbiorników i pojemników.

Określenie bezpieczne z punktu widzenia krytyczności zbiorniki i pojemniki oznacza wyposażenie opisane w załączniku II punkty 3.2 i 3.4.

(xiv)  Wytwarzanie urządzeń do cięcia napromienionych elementów paliwowych.

Określenie urządzenia do cięcia napromienionych elementów paliwowych oznacza wyposażenie opisane w załączniku II punkt 3.1.

(xv)  Budowa komór gorących.

Określenie komora gorąca oznacza komorę lub połączone między sobą komory o całkowitej objętości równej co najmniej 6 m³ i wyposażone w osłony odpowiadające co najmniej 0.5 m betonu o gęstości 3.2 g/cm³ lub większej, oraz w urządzenia do zdalnej obsługi.

ZAŁĄCZNIK II 

WYKAZ OKREŚLONEGO WYPOSAŻENIA I MATERIAŁÓW NIEJĄDROWYCH, KTÓRYCH IMPORT I EKSPORT JEST OBJĘTY POWIADAMIANIEM ZGODNIE Z Artykułem 2 litera a punkt (ix)

1.   Reaktory i wyposażenie reaktorów

1.1.  Kompletne reaktory jądrowe

Reaktory jądrowe, zdolne do pracy w warunkach kontrolowanej, samo podtrzymującej łańcuchowej reakcji rozszczepienia, z wyłączeniem reaktorów mocy zerowej, przy czym te ostatnie są zdefiniowane jako reaktory o projektowej maksymalnej wydajności produkcji plutonu nie przekraczającej 100 gramów rocznie.

Wyjaśnienie

Określenie "reaktor jądrowy" zasadniczo obejmuje to, co jest wewnątrz zbiornika reaktora lub jest do niego bezpośrednio przymocowane, wyposażenie regulujące poziom mocy w rdzeniu oraz elementy, które w warunkach normalnych zawierają lub są w bezpośrednim kontakcie albo służą do regulowania parametrów chłodziwa obiegu pierwotnego rdzenia reaktora.

Nie zamierza się zastosować wyłączenia w stosunku do reaktorów, które można zmodyfikować w sposób umożliwiający produkcję istotnie przekraczającą 100 gramów plutonu rocznie. Reaktory zaprojektowane z myślą o ciągłej eksploatacji przy znaczącym poziomie mocy, bez wzglądu na ich zdolność do produkcji plutonu, nie są uważane za "reaktory mocy zerowej".

1.2.  Zbiorniki ciśnieniowe reaktora

Zbiorniki metalowe, jako kompletne jednostki lub jako ich istotne, fabrycznie wytworzone części, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do umieszczania w nich rdzenia reaktora opisanego w punkcie 1.1, i które są zdolne do wytrzymania eksploatacyjnego ciśnienia chłodziwa obiegu pierwotnego.

Wyjaśnienie

Punkt 1.2. obejmuje górną pokrywę ciśnieniowego zbiornika reaktora, jako istotną, fabrycznie wykonaną część zbiornika ciśnieniowego.

Wyposażenie wewnętrzne reaktora (np. kolumny i płyty podtrzymujące rdzeń oraz inne wyposażenie wnętrza zbiornika, prowadnice prętów regulacyjnych, osłony termiczne, przegrody, siatki dystansujące, dyfuzory, itp.) jest zwykle dostarczane przez dostawcę reaktora. W pewnych przypadkach niektóre elementy wyposażenia wewnętrznego są objęte procesem wytwarzania zbiornika ciśnieniowego. Elementy te są na tyle istotne dla bezpieczeństwa i niezawodności eksploatacji reaktora (a zatem dla gwarancji udzielanych przez dostawcę reaktora i jego odpowiedzialności), że nie jest praktykowane ich dostarczanie na drodze innej niż w ramach podstawowej umowy dostawy samego reaktora. A zatem, mimo iż oddzielna dostawa takich unikalnych, specjalnie zaprojektowanych i przygotowanych, krytycznych, dużych i kosztownych elementów niekoniecznie byłaby uznana za wykraczającą poza obszar zainteresowania, to uważa się, że taki sposób dostawy jest mało prawdopodobny.

1.3.  Maszyny załadowcze i wyładowcze paliwa reaktorowego

Wyposażenie manipulacyjne, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wkładania paliwa do reaktora jądrowego, opisanego w punkcie 1.1, lub do usuwania go z reaktora, które może być używane podczas pracy reaktora, lub w którym stosuje się skomplikowane rozwiązania techniczne zapewniające właściwą pozycję lub wyrównywanie umożliwiające prowadzenie złożonych operacji przeładunku paliwa przy wyłączonym reaktorze, na przykład takich, w których w warunkach normalnych paliwo nie jest bezpośrednio widoczne lub nie ma do niego dostępu.

1.4.  Reaktorowe pręty regulacyjne

Pręty specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do regulowania przebiegu reakcji w reaktorze jądrowym, zdefiniowanym w punkcie 1.1.

Wyjaśnienie

Pod tym określeniem rozumie się, poza częścią pochłaniającą neutrony, również struktury podtrzymujące lub podwieszające, o ile są one dostarczane osobno.

1.5.  Reaktorowe kanały ciśnieniowe

Rury specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wprowadzania do nich elementów paliwowych i chłodziwa obiegu pierwotnego w reaktorze zdefiniowanym w punkcie 1.1, przy ciśnieniu roboczym przekraczającym 5.1 MPa (740 funtów/cal²).

1.6.  Rury cyrkonowe

Metaliczny cyrkon i jego stopy, w postaci rur lub zestawów rur, w ilościach przekraczających 500 kg w dowolnym 12-miesięcznym okresie, specjalnie zaprojektowanych lub przystosowanych do wykorzystania w reaktorze, zdefiniowanym w punkcie 1.1, przy czym wagowy stosunek ilości hafnu do cyrkonu jest mniejszy niż 1:500.

1.7.  Pompy chłodziwa obiegu pierwotnego

Pompy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wymuszania cyrkulacji chłodziwa obiegu pierwotnego reaktorów jądrowych, zdefiniowanych w punkcie 1.1.

Wyjaśnienie

Określenie "pompy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane" może obejmować skomplikowane uszczelnione lub wielokrotnie uszczelnione układy zapobiegające wyciekowi chłodziwa obiegu pierwotnego, pompy zespolone z napędem i pompy z układami inercyjnymi. Definicja ta obejmuje pompy z certyfikatem NC-1 lub spełniające równoważne wymagania.

2.   Materiały niejądrowe do reaktorów

2.1.  Deuter i ciężka woda

Deuter, ciężka woda (tlenek deuteru) i inne związki deuteru, w których stosunek atomów deuteru do atomów wodoru przekracza 1:5.000, przeznaczone do wykorzystania w reaktorze jądrowym, zdefiniowanym w punkcie 1.1, w ilości przekraczającej 200 kg atomów deuteru w ciągu dowolnego 12-miesięcznego okresu w dowolnym kraju odbioru.

2.2.  Grafit klasy jądrowej

Grafit o stopniu czystości lepszym niż równoważny 5 ppm boru oraz o gęstości większej niż 1.50 g/cm³, przeznaczony do stosowania w reaktorze jądrowym, zdefiniowanym w punkcie 1.1, w ilości przekraczającej 3x10⁴ kg (30 ton metrycznych) w ciągu dowolnego 12-miesięcznego okresu w dowolnym kraju odbioru.

Uwaga

Do celów powiadamiania, Rząd ustala czy eksport grafitu spełniającego wymienione wyżej warunki ma czy też nie ma związku z wykorzystaniem w reaktorze jądrowym.

3.   Zakłady przerobu napromienionych elementów paliwowych oraz wyposażenie specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystywania w tych zakładach

Wprowadzenie

Podczas przerobu napromienionego paliwa jądrowego następuje oddzielenie plutonu i uranu od silnie promieniotwórczych produktów rozszczepienia i od innych pierwiastków transuranowych. Do takiego rozdzielenia służą różne procesy techniczne. Jednak z biegiem czasu procesem najczęściej używanym i najpowszechniej przyjętym okazała się technologia Purex. W procesie Purex następuje rozpuszczenie napromienionego paliwa jądrowego w kwasie azotowym, po czym następuje rozdzielenie uranu, plutonu i produktów rozszczepienia na drodze ekstrakcji, przy użyciu roztworu trójbutylofosforanu w rozpuszczalnikach organicznych.

We wszystkich zakładach pracujących w technologii Purex wyróżniamy podobne procesy technologiczne, obejmujące: cięcie napromienionych elementów paliwowych, rozpuszczanie paliwa, ekstrakcję oraz przechowywanie płynów roboczych. Może się tam też znajdować wyposażenie do termicznej denitracji azotanu uranu, konwersji azotanu plutonu w tlenek lub metal, oraz do przerobu odpadów ciekłych, zawierających produkty rozszczepienia, do postaci umożliwiającej ich długotrwałe przechowywanie lub składowanie. Jednak konkretny rodzaj i konfiguracja wyposażenia wypełniającego takie funkcje mogą z różnych przyczyn być odmienne dla różnych zakładów stosujących technologię Purex. Może o tym decydować rodzaj i ilość przerabianego napromienionego paliwa jądrowego, przewidywany sposób dysponowania odzyskanymi materiałami, a także filozofia bezpieczeństwa oraz obsługi i konserwacji, leżące u podstaw projektu i budowy zakładu.

Określenie "zakład przerobu napromienionych elementów paliwa jądrowego" obejmuje wyposażenie oraz komponenty, które w normalnych warunkach wchodzą w bezpośredni kontakt z napromienionym paliwem i które służą do bezpośredniej kontroli przetwarzanych strumieni napromienionego paliwa, głównych materiałów jądrowych i produktów rozszczepienia.

Procesy te, obejmujące również kompletne układy służące do konwersji plutonu i do produkcji metalicznego plutonu, mogą być zidentyfikowane na podstawie środków przedsięwziętych w celu uniknięcia krytyczności (np. przez zachowanie odpowiedniej geometrii), narażenia na promieniowanie (np. przez zastosowanie osłon) oraz zagrożenia substancjami toksycznymi (np. szczelne zamknięcie).

Do elementów wyposażenia, które uważa się za objęte określeniem: "oraz wyposażenie specjalnie zaprojektowane lub przystosowane" do przerobu napromienionych elementów paliwowych, zalicza się:

3.1.  Maszyny do cięcia napromienionych elementów paliwowych

Wprowadzenie

Wyposażenie to przecina koszulki paliwowe i odsłania napromieniony materiał jądrowy, umożliwiając jego rozpuszczenie. Najczęściej stosowane są specjalnie zaprojektowane nożyce do cięcia metalu, chociaż może być używane również bardzo nowoczesne wyposażenie, takie jak lasery.

Zdalnie sterowane wyposażenie, specjalne zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w opisanym powyżej zakładzie przerobu i przeznaczone do przecinania, obcinania lub siekania napromienionych zestawów, wiązek albo prętów paliwa jądrowego.

3.2.  Zbiorniki do rozpuszczania

Wprowadzenie

Pocięte wypalone paliwo jest zwykle umieszczane w zbiornikach do rozpuszczania. W tych bezpiecznych z punktu widzenia krytyczności zbiornikach następuje rozpuszczenie napromienionych materiałów jądrowych w kwasie azotowym, a inne pozostałości usuwa się z roztworu roboczego.

Bezpieczne z punktu widzenia krytyczności zbiorniki (np. zbiorniki o małej średnicy, pierścieniowe lub płytowe), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w wyżej zdefiniowanych zakładach przerobu, przeznaczone do rozpuszczania napromienionego paliwa jądrowego, które są odporne na działanie silnie korozyjnych cieczy o wysokiej temperaturze i które mogą być zdalnie załadowywane i obsługiwane.

3.3.  Ekstraktory rozpuszczalnikowe i wyposażenie ekstraktorów rozpuszczalnikowych

Wprowadzenie

Ekstraktory rozpuszczalnikowe przyjmują zarówno pochodzący ze zbiorników do rozpuszczania roztwór napromienionego paliwa, jak i roztwór organiczny, służący do rozdzielenia uranu, plutonu i produktów rozszczepienia. Wyposażenie ekstraktorów jest na ogół tak zaprojektowane, by mogło spełniać surowe kryteria eksploatacyjne, takie jak długotrwały czas eksploatacji bez obsługi i konserwacji lub możliwość dokonania łatwej wymiany, prostota i łatwość eksploatacji i sterowania, elastyczność w stosunku do zmian warunków eksploatacji.

Ekstraktory rozpuszczalnikowe, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane, takie jak kolumny z wypełnieniem lub kolumny pulsacyjne, mieszalniki-odstojniki lub ekstraktory wirówkowe, stosowane w zakładach przerobu napromienionego paliwa. Ekstraktory muszą być odporne na korozyjne działanie kwasu azotowego. Ekstraktory rozpuszczalnikowe są na ogół produkowane z zachowaniem niezwykle ostrych standardów (obejmujących techniki specjalnego spawania, kontroli, zapewnienia jakości i kontroli jakości), z nierdzewnej stali o niskiej zawartości węgla, z tytanu, cyrkonu lub z innych wysokojakościowych materiałów.

3.4.  Zbiorniki do trzymania lub przechowywania substancji chemicznych

Wprowadzenie

Na etapie ekstrakcji rozpuszczalnikowej powstają trzy główne strumienie przetwarzanych cieczy. W dalszym przerobie każdego z trzech strumieni wykorzystuje się następujące zbiorniki do trzymania lub do przechowywania:

(1)  Czysty roztwór azotanu uranu jest zagęszczany na drodze odparowania i poddawany procesowi denitracji, gdzie jest przetwarzany na tlenek uranu. Ten tlenek jest ponownie wykorzystywany w jądrowym cyklu paliwowym.

(2)  Silnie promieniotwórczy roztwór produktów rozszczepienia jest na ogół zagęszczany na drodze odparowania i przechowywany jako roztwór zagęszczony. Ten zagęszczony roztwór może być poddany dalszemu odparowaniu i przetworzeniu na postać odpowiednią do przechowywania lub składowania.

(3)  Czysty roztwór azotanu plutonu jest zagęszczany i przechowywany do czasu jego przekazania do dalszych etapów przetwarzania. W szczególności zbiorniki do trzymania lub do przechowywania roztworów plutonu są tak projektowane, by uniknąć problemów związanych z krytycznością, a wynikających ze zmian stężenia oraz postaci tego strumienia.

Zbiorniki do trzymania przechowywania, zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w zakładzie przerobu napromienionego paliwa. Zbiorniki takie muszą być odporne na korozyjne działanie kwasu azotowego. Zbiorniki takie są na ogół wykonywane z materiałów takich jak nierdzewna stal o niskiej zawartości węgla, tytan, cyrkon lub inne wysokojakościowe materiały. Zbiorniki takie mogą być zaprojektowane i zbudowane w sposób umożliwiający ich zdalną eksploatację i obsługę i mogą mieć następujące cechy, służące regulowaniu krytyczności jądrowej:

(1)  ściany lub struktury wewnętrzne wykonane z materiału o zawartości co najmniej dwa procent równoważnika boru; lub

(2)  maksymalna średnica zbiornika cylindrycznego równa 175 mm (7 cali); lub

(3)  maksymalna szerokość zbiornika płaskiego lub pierścieniowego równa 75 mm (3 cale).

3.5.  Układ konwersji azotanu plutonu w tlenek

Wprowadzenie

W większości zakładów przerobu ten końcowy proces polega na konwersji roztworu azotanu plutonu w dwutlenek plutonu. Podstawowe funkcje wykonywane na tym etapie to: przechowywanie i regulowanie parametrów substancji wejściowej, wytrącanie oraz rozdzielanie substancji stałych i cieczy, wypalanie, postępowanie z produktem, wentylacja, postępowanie z odpadami oraz sterowanie procesem technologicznym.

Kompletne układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji azotanu plutonu w tlenek plutonu, w szczególności przystosowane w taki sposób, by uniknąć skutków krytyczności i promieniowania oraz zminimalizować zagrożenia toksyczne.

3.6.  Układ do wytwarzania metalicznego plutonu z tlenku plutonu

Wprowadzenie

Proces ten, który można powiązać z zakładem przerobu paliwa, obejmuje, fluorowanie dwutlenku plutonu, na ogół za pomocą wysoce korozyjnego fluorowodoru, celem otrzymania fluorku plutonu, redukowanego następnie przy użyciu metalicznego wapnia o wysokim stopniu czystości, w wyniku czego powstaje metaliczny pluton oraz żużel fluorku wapnia. Podstawowe funkcje wykonywane na tym etapie to: fluorowanie (np. przy użyciu wyposażenia wyprodukowanego ze szlachetnego metalu lub takim metalem wyłożonego), redukcję do postaci metalu (np. przy użyciu tygli ceramicznych), oddzielenie żużla, postępowanie z produktem, wentylację, postępowanie z odpadami oraz sterowanie procesem technologicznym.

Kompletne układy, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wytwarzania metalicznego plutonu, w szczególności przystosowane w taki sposób, by uniknąć skutków krytyczności i promieniowania oraz zminimalizować zagrożenia toksyczne.

4.   Zakłady wytwarzania elementów paliwowych

Określenie "zakład wytwarzania elementów paliwowych" obejmuje wyposażenie:

(a)  Które w warunkach normalnych jest w bezpośrednim kontakcie lub bezpośrednio służy do przetwarzania lub sterowania przepływem przetwarzanego materiału jądrowego; lub

(b)  Które szczelnie zamyka materiał jądrowy w koszulce.

5.   Zakłady rozdzielania izotopów uranu oraz zaprojektowane lub przystosowane dla nich wyposażenie, inne niż przyrządy analityczne

Elementy wyposażenia, które uważa się za objęte określeniem "wyposażenie zaprojektowane lub przystosowane, inne niż przyrządy analityczne", a służące do rozdzielania izotopów uranu, obejmuje:

5.1.  Wirówki gazowe i zespoły oraz podzespoły specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w wirówkach gazowych

Wprowadzenie

Wirówka gazowa zwykle jest zbudowana z cienkościennego cylindra (cylindrów) o średnicy między 75 mm (3 cale) i 400 mm (16 cali), umieszczonego (umieszczonych) w próżni, i który wiruje z dużą prędkością obwodową, rzędu 300 m/s lub większą, przy czym oś centralna znajduje się w pozycji pionowej. Dla osiągnięcia dużej prędkości, materiały służące do budowy części wirujących muszą się charakteryzować dużą wartością stosunku wytrzymałości do gęstości; zespół wirnika, a zatem i jego poszczególne elementy, muszą być wyprodukowane z bardzo małą tolerancją, aby zminimalizować brak wyważenia. W przeciwieństwie do innych wirówek, wirówki gazowe służące do wzbogacania uranu charakteryzują się tym, że w komorze wirnika występują wirujące przegrody tarczowe oraz że istnieje stacjonarny układ rur do doprowadzania i wyprowadzania gazowego UF₆ posiadający co najmniej trzy oddzielne linie, z których dwie są połączone z odprowadzeniami zbierającymi skierowanymi od osi obrotu do skraju komory wirnika. W części próżniowej znajduje się kilka krytycznych elementów które nie wirują i które - mimo że są specjalnie projektowane - nietrudno jest wykonać; ich wykonanie nie wymaga użycia unikalnych materiałów. Jednak zakład wykorzystujący wirówki potrzebuje dużej liczby takich elementów, a zatem ich ilość może stanowić ważną wskazówkę co do ich ostatecznego zastosowania.

5.1.1.  Podzespoły wirujące

a)   Kompletne zestawy wirnikowe:

Cylindry cienkościenne, lub kilka wzajemnie połączonych cienkościennych cylindrów, wyprodukowane z jednego lub kilku materiałów o dużej wartości stosunku wytrzymałości do gęstości, opisanych w Wyjaśnieniu do niniejszej części. W przypadku wzajemnie połączonych cylindrów, są one spięte za pomocą elastycznych mieszków lub pierścieni, jak to opisano w punkcie 5.1.1 litera c). Wirnik, w swojej ostatecznej postaci, jest wyposażony w wewnętrzną przegrodę (przegrody) oraz kołpaki na końcach, jak to opisano w punktach 5.1.1 litery d) i (e). Jednak może się zdarzyć, że kompletny zestaw jest dostarczony w postaci nie w pełni zmontowanej.

(b)  Rury wirnikowe:

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane cylindry cienkościenne o grubości 12 mm (0.5 cala) lub mniejszej, o średnicy między 75 mm (3 cale) i 400 mm (16 cali), wyprodukowane z jednego lub kilku materiałów o dużej wartości stosunku wytrzymałości do gęstości, opisanych w Wyjaśnieniu do niniejszej części.

(c)  Pierścienie lub mieszki:

Elementy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do lokalnego podtrzymywania cylindrów wirnika lub do połączenia razem pewnej liczby cylindrów. Mieszek jest krótkim cylindrem o grubości ścian równej 3mm (0.12 cala) lub mniejszej, o średnicy między 75 mm (3 cale) i 400 mm (16 cali), mającym zwoje i wytworzonym z jednego z materiałów o wysokiej wartości stosunku wytrzymałości do gęstości, które opisano w Wyjaśnieniu do niniejszej części.

(d)  Przegrody:

Elementy w kształcie tarczy o średnicy między 75 mm (3 cale) i 400 mm (16 cali), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do zamocowania wewnątrz cylindra wirnika, w celu oddzielenia komory startowej od głównej komory rozdzielania oraz - w niektórych przypadkach - w celu wspomagania cyrkulacji gazowego UF₆ wewnątrz głównej komory rozdzielania w cylindrze wirnika; wytworzone z jednego z materiałów o wysokiej wartości stosunku wytrzymałości do gęstości, które opisano w Wyjaśnieniu do niniejszej części.

(e)  Kołpaki górne lub kołpaki dolne:

Elementy w kształcie tarczy o średnicy między 75 mm (3 cale) i 400 mm (16 cali), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane tak, że pasują do zakończeń cylindra wirnika, a zatem zamykają UF₆ w obrębie cylindra wirnika; w pewnych przypadkach służą do podtrzymywania, utrzymywania lub zamykania (jako zintegrowana część) górnego łożyska (kołpak górny) albo do podtrzymywania silnika i dolnego łożyska (kołpak dolny); wytworzone z jednego z materiałów o wysokiej wartości stosunku wytrzymałości do gęstości, które opisano w Wyjaśnieniu do niniejszej części.

Wyjaśnienie

Materiałami stosowanymi do wytwarzania wirujących części wirówki są:

(a)  Stal niklowa starzona w stanie martenzytycznym (maraging), o wytrzymałości na rozciąganie równej 2.05 * 10⁹ N/m² (300.000 funtów na cal kwadratowy) lub większej;

(b)  Stopy aluminium o wytrzymałości na rozciąganie równej 0.46 * 10⁹ N/m² (67.000 funtów na cal kwadratowy) lub większej;

(c)  Materiały włókniste, możliwe do stosowania w konstrukcjach kompozytowych, o module właściwym sprężystości równym co najmniej 12.3*10⁶ m oraz o wytrzymałości właściwej na rozciąganie 0.3*10⁶ m lub większej ("moduł właściwy sprężystości" to moduł Younga, wyrażony w jednostkach N/m², podzielony przez ciężar właściwy wyrażony w N/m³; "wytrzymałość właściwa na rozciąganie" to wytrzymałość na rozciąganie wyrażona w N/m², podzielona przez ciężar właściwy wyrażony w N/m³).

5.1.2.  Elementy statyczne

(a)  Magnetyczne elementy zawieszenia:

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zespoły łożyskowe, złożone z magnesu pierścieniowego, zawieszonego w obudowie wypełnionej czynnikiem tłumiącym. Obudowa jest wytworzona z materiału odpornego na działanie UF₆ (patrz Wyjaśnienie do punktu 5.2.). Magnes ten łączy się z nabiegunnikiem lub z drugim magnesem dopasowanym do kołpaka górnego opisanego w punkcie 5.1.1 litera e). Magnes może mieć kształt pierścienia o stosunku obwodu zewnętrznego do wewnętrznego mniejszym niż lub równym 1.6:1. Magnes może być w postaci o początkowej wartości przenikalności równej 0.15 H/m (120.000 w jednostkach CGS), albo o remanencji równej 98.5% lub większej, albo o magnetyzacji przekraczającej 80 kJ/m³ (10⁷ oerstedów). Poza zwykłymi właściwościami materiałowymi konieczne jest również spełnienie warunku, by odchylenie osi magnetycznych od osi geometrycznych było ograniczone do bardzo małych wartości tolerancji (mniejszych niż 0.1 mm lub 0.004 cala) lub stawia się szczególne wymagania co do jednorodności materiału, z którego zbudowany jest magnes.

(b)  Łożyska lub tłumiki drgań:

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane łożyska, składające się z zespołów czop-panewka, zamocowanych na tłumiku drgań. Czop jest na ogół zbudowany jako wałek z utwardzonej stali, z jednej strony zakończony półkulą, a z drugiej z możliwością zamocowania do kołpaka dolnego, jak wspomniano w punkcie 5.1.1 litera e). Możliwe jest również połączenie wałka z łożyskiem hydrodynamicznym. Panewka ma kształt tabletki z półkulistym wgłębieniem po jednej stronie. Elementy te są często dostarczane osobno, niezależnie od tłumika drgań.

(c)  Pompy molekularne:

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane cylindry, o spiralnych bruzdach wykonanych metodą obróbki skrawaniem powierzchni wewnętrznych lub metodą wyciskania oraz o otworach wykonanych metodą obróbki skrawaniem powierzchni wewnętrznych. Typowe wymiary to: 75 mm (3 cale) do 400 mm (16 cali) dla średnicy wewnętrznej, 10 mm (0.4 cala) lub więcej dla grubości ścian, przy długości równej lub większej niż średnica. Bruzdy mają na ogół przekrój prostokątny i głębokość 2 mm (0.08 cala) lub większą.

(d)  Stojany silnika:

Stojany o kształcie pierścieniowym, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wielofazowych histerezowych (lub reluktancyjnych) silników prądu przemiennego do pracy synchronicznej o dużej prędkości pracujących w warunkach próżni przy częstotliwościach 600-2.000 Hz i w zakresie mocy 50-1.000 VA. Stojan składa się z uzwojenia wielofazowego nawiniętego na laminowany rdzeń żelazny o małej stratności, zbudowany z cienkich warstw, na ogół o grubości 2.0 mm (0,08 cala) lub mniejszej.

(e)  Obudowy wirówek:

Elementy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do umieszczenia w nich zespołu cylindrów wirnika wirówki gazowej. Obudowa składa się ze sztywnego cylindra o ścianach o grubości do 30 mm (1.2 cala), o zakończeniach poddanych precyzyjnej obróbce celem umożliwienia zamocowania łożysk oraz o jednej lub większej liczbie kryz mocujących. Poddane obróbce zakończenia są wzajemnie równoległe i są prostopadłe do wzdłużnej osi cylindra z dokładnością do 0.05 stopnia. Może też być obudowa typu "plaster miodu", w celu pomieszczenia kilku cylindrów wirnika. Obudowy są wykonywane z materiałów odpornych na korozję wywoływaną działaniem UF₆ lub są zabezpieczane przy użyciu takich materiałów.

(f)  Odprowadzenia zbierające:

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane rurki o średnicy wewnętrznej do 12 mm (0.5 cala), służące do odprowadzania gazowego UF₆ z wnętrza cylindra wirnika za pomocą rurki spiętrzającej Pitota (oznacza to, że otwór jest zwrócony w stronę okrężnego ruchu gazu wewnątrz cylindra wirnika, na przykład dzięki zagięciu końca ustawionej promieniowo rurki), które może być zamocowane w centralnym układzie odprowadzania gazu. Rurki są wykonywane z materiałów odpornych na korozję wywoływaną działaniem UF₆ lub są zabezpieczane przy użyciu takich materiałów.

5.2.  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy pomocnicze, wyposażenie i podzespoły przeznaczone dla zakładów wzbogacania stosujących wirówki gazowe

Wprowadzenie

Układy pomocnicze, wyposażenie i podzespoły przeznaczone dla zakładów wzbogacania stosujących wirówki gazowe są to układy przemysłowe, niezbędne do tego by doprowadzić UF₆ do wirówek, by połączyć poszczególne wirówki ze sobą w celu utworzenia kaskad (lub stopni) umożliwiających osiąganie coraz wyższych poziomów wzbogacenia oraz by wydobyć z wirówek "produkt" i "pozostałości" UF₆, a także wyposażenie niezbędne do napędzania wirówek lub do sterowania obiektem.

W normalnych warunkach UF₆ jest odparowywany z postaci stałej przy użyciu podgrzewanych autoklawów, i w postaci gazowej jest rozprowadzany do wirówek za pomocą rozgałęźnego rurociągu kaskady. Wypływające z kaskady gazowe strumienie "produktu" i "pozostałości" UF₆ mogą być przenoszone rurociągiem kaskady do zimnych pułapek (pracujących w temperaturze około 203 K czyli -70°C), gdzie ulegają kondensacji przed ich przesłaniem do odpowiednich pojemników służących do ich transportu lub przechowywania. Ze względu na to, że w zakładzie wzbogacania pracuje wiele tysięcy ustawionych w kaskady wirówek, to znajduje się tam wiele kilometrów rurociągów z tysiącami połączeń spawanych, przy zachowaniu sporego stopnia powtarzalności układu i rozmieszczenia. Wyposażenie, podzespoły i układy rurociągów są wytwarzane z przestrzeganiem bardzo wysokich wymagań w odniesieniu do zachowania próżni i stopnia czystości.

5.2.1.  Układy zasilania lub układy odprowadzania produktu i pozostałości

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne, obejmujące:

Autoklawy (lub stacje) zasilające, stosowane do podawania UF₆ do kaskad wirówek pod ciśnieniem do 100 kPa (15 funtów na cal kwadratowy) z prędkością 1 kg/godz lub większą;

Desublimatory (lub zimne pułapki), stosowane do usuwania UF₆ z kaskad pod ciśnieniem do 3 kPa (0.5 funta na cal kwadratowy). Desublimatory mogą być chłodzone do 203 K (-70 °C) i ogrzewane do 343 K (70 °C);

Stacje "produktu" i "pozostałości", stosowane do zamykania UF₆ w pojemnikach.

Takie rurociągi i wyposażenie zakładu są całkowicie wykonane z materiałów odpornych na korozję powodowaną działaniem UF₆ lub są zabezpieczane przy użyciu takich materiałów (patrz Wyjaśnienie do niniejszej części) i są wytwarzane ze spełnieniem bardzo wysokich wymagań w odniesieniu do zachowania próżni i stopnia czystości.

5.2.2.  Układy rurociągów i rur rozgałęźnych

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane rurociągi i rury rozgałęźne do przesyłania UF₆ pomiędzy kaskadami wirówek. Sieć rurociągów tworzy zwykle "potrójny" układ kolektora, w którym każda wirówka jest podłączona do jednej z rur rozgałęźnych. Prowadzi to więc do istotnej powtarzalności formy. Sieć rurociągów jest w całości wykonana z materiałów odpornych na działanie UF₆ (patrz Wyjaśnienie do niniejszej części), ze spełnieniem bardzo wysokich wymagań w odniesieniu do zachowania próżni i stopnia czystości.

5.2.3.  Spektrometry masowe UF₆ lub źródła jonów

Spektrometry masowe magnetyczne lub kwadrupolowe, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do pobierania w systemie pracy ciągłej ("on-line") próbek materiału wejściowego, produktu lub pozostałości ze strumieni gazowego UF₆ oraz charakteryzujące się wszystkimi z podanych niżej cech:

1.   Zdolność rozdzielcza równa jedności dla mas atomowych przekraczających 320;

2.   Źródła jonów zbudowane z nichromu lub wyłożone nichromem, albo niklowane lub pokryte stopem Monela;

3.   Źródła jonizacji wywołanej bombardowaniem elektronami;

4.   Kolektor jonów odpowiedni do prowadzenia analizy izotopowej.

5.2.4.  Przetwornice częstotliwości

Przetwornice częstotliwości, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do zasilania stojanów silnika, zdefiniowanych w punkcie 5.1.2 litera d), lub części, elementy i podzespoły takich zmieniaczy częstotliwości, charakteryzujące się wszystkimi z podanych niżej cech:

1.   Wielofazowy prąd wyjściowy o częstotliwości od 600 do 2.000 Hz;

2.   Duża stabilność (regulacja częstotliwości z dokładnością lepszą od 0.1%);

3.   Małe zniekształcenia harmoniczne (mniej niż 2%); oraz

4.   Sprawność przekraczająca 80%.

Wyjaśnienie

Wymienione wyżej urządzenia albo wchodzą w bezpośredni kontakt z gazem technologicznym UF₆, albo służą do bezpośredniego sterowania wirówkami i przepływem gazu z wirówki do wirówki oraz z kaskady do kaskady.

Do materiałów odpornych na korozyjne działanie UF₆ należą: stal nierdzewna, aluminium, stopy aluminium, nikiel lub stopy zawierające 60% lub więcej niklu.

5.3.  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zespoły i podzespoły wykorzystywane w zakładach wzbogacania metodą dyfuzji gazowej

Wprowadzenie

W metodzie rozdzielania izotopów uranu z zastosowaniem dyfuzji gazowej, głównymi zespołami technologicznymi są: specjalna porowata bariera do dyfuzji gazu, wymiennik ciepła do schładzania gazu (rozgrzanego podczas sprężania), zawory uszczelniające i zawory sterujące oraz rurociągi. Ponieważ technologia dyfuzji gazowej wykorzystuje sześciofluorek uranu (UF₆), więc całe wyposażenie, rurociągi i powierzchnie oprzyrządowania (mające styczność z gazem) muszą być wykonane z materiałów odpornych na styczność z UF₆. Zakład stosujący dyfuzję gazową wykorzystuje pewną liczbę takich zespołów, a zatem ilość może stanowić ważną wskazówkę co do ostatecznego wykorzystania.

5.3.1.  Gazowe bariery dyfuzyjne

(a)  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane cienkie, porowate filtry, o rozmiarach porów od 100 do 1.000 Å (angstremów), grubości 5 mm (0.2 cala) lub mniejszej, zaś w postaci rurowej o średnicy 25 mm (1 cal) lub mniejszej, wykonane z materiałów metalicznych, ceramicznych lub polimerów, odpornych na korozję wywoływaną przez UF₆, oraz

(b)  specjalnie przygotowane związki chemiczne lub proszki, służące do wytwarzania takich filtrów. Takie związki chemiczne lub proszki obejmują nikiel lub stopy zawierające 60% lub więcej niklu, tlenek glinu, lub odporne na działanie UF₆ poddane całkowitemu fluorowaniu polimery węglowodorowe o stopniu czystości 99.9% lub większym, o rozmiarach cząstek mniejszych niż 10 mikronów oraz o wysokim stopniu jednorodności rozmiarów cząstek, które przygotowano specjalnie do wytwarzania gazowych barier dyfuzyjnych.

5.3.2.  Obudowy układów dyfuzyjnych

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane hermetycznie uszczelniane pojemniki cylindryczne o średnicy większej niż 300 mm (12 cali) i długości przekraczającej 900 mm (35 cali), lub pojemniki o przekroju prostokątnym o porównywalnych rozmiarach, posiadające jeden otwór wlotowy i dwa wylotowe o średnicach przekraczających 50 mm (2 cale), służące do umieszczenia w nich gazowej bariery dyfuzyjnej, wykonane lub wyłożone materiałem odpornym na działanie UF₆ i przeznaczone do zamontowania w pozycji poziomej lub pionowej.

5.3.3.  Sprężarki i dmuchawy gazu

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane sprężarki osiowe, odśrodkowe lub wyporowe, lub dmuchawy gazu o zdolności zasysania UF₆ równej 1 m³/min lub większej, z ciśnieniem wylotowym do kilkuset kPa (100 funtów na cal kwadratowy), przewidziane do długotrwałej pracy w środowisku UF₆, wyposażone lub nie w silnik elektryczny odpowiedniej mocy, a także oddzielne zestawy takich sprężarek i dmuchaw gazu. Takie sprężarki i dmuchawy gazu mają stosunek ciśnień o wartości od 2:1 do 6:1 i są wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ lub wyłożone takimi materiałami.

5.3.4.  Uszczelnienia wałów wirujących

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane uszczelnienia próżniowe, z podłączeniami do zasilania i odprowadzania, służące do uszczelnienia wału łączącego wirnik sprężarki lub dmuchawy gazu z silnikiem napędowym w celu zapewnienia niezawodnego uszczelnienia, zapobiegającego przenikaniu powietrza do wypełnionej gazem UF₆ komory sprężarki lub dmuchawy. Takie uszczelnienia są zwykle zaprojektowane w sposób zapewniający by przeciek do wewnątrz gazu buforowego był mniejszy niż 1.000 cm³/min (60 cali³/min).

5.3.5.  Wymienniki ciepła do chłodzenia UF₆

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane wymienniki ciepła, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ (oprócz stali nierdzewnej) lub wyłożone takimi materiałami, miedzią lub dowolną kombinacją tych metali i przeznaczone do utrzymania związanych z przeciekiem zmian ciśnienia poniżej wartości 10 Pa (0.0015 funtów na cal kwadratowy) na godzinę przy różnicy ciśnień równej 100 kPa (15 funtów na cal kwadratowy).

5.4.  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy pomocnicze, wyposażenie i podzespoły stosowane w zakładach wzbogacania metodą dyfuzji gazowej

Wprowadzenie

Układy pomocnicze, wyposażenie i podzespoły przeznaczone dla zakładów wzbogacania metodą dyfuzji gazowej są to elementy zakładu potrzebne do doprowadzania UF₆ do zespołów dyfuzji gazowej, do łączenia poszczególnych zespołów ze sobą w celu utworzenia kaskad (lub stopni) umożliwiających osiąganie coraz wyższych poziomów wzbogacenia oraz by wydobyć z kaskad "produkt" i "pozostałości" UF₆. Ze względu na dużą bezwładność kaskad dyfuzyjnych, każde przerwanie ich pracy, a zwłaszcza wyłączenie, wiąże się z poważnymi następstwami. A zatem w zakładzie wzbogacania metodą dyfuzji gazowej bardzo istotne jest ścisłe i ciągłe utrzymywanie warunków próżni we wszystkich układach technologicznych, automatyczne zapobieganie awariom oraz precyzyjne, automatyczne sterowanie przepływem gazu. To wszystko powoduje, że zakład powinien być wyposażony w liczne specjalne układy pomiarowe, regulujące i sterujące.

W normalnych warunkach UF₆ jest odparowywany z cylindrów umieszczonych w autoklawach i w postaci gazowej jest doprowadzany do punktu wejścia za pomocą rurociągu i rur rozgałęźnych kaskady. Wypływające z punktu wyjścia gazowe strumienie "produktu" i "pozostałości" UF₆ mogą być przenoszone rurociągiem kolektora kaskady albo do zimnych pułapek albo do stacji sprężania, gdzie gaz UF₆ ulega skropleniu przed skierowaniem go do odpowiednich pojemników służących do jego transportu lub przechowywania. Ze względu na to, że w zakładzie wzbogacania metodą dyfuzji gazowej pracuje wiele ustawionych w kaskady zespołów dyfuzji gazowej, znajduje się tam wiele kilometrów rurociągów rozgałęźnych, z tysiącami połączeń spawanych, o dużym stopniu powtarzalności wzoru. Wyposażenie, podzespoły i układy rurociągów są wytwarzane z przestrzeganiem bardzo wysokich wymagań w odniesieniu do zachowania próżni i stopnia czystości.

5.4.1.  Układy zasilania lub układy odprowadzania produktu oraz pozostałości

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne, mogące pracować pod ciśnieniem 300 kPa (45 funtów na cal kwadratowy) lub niższym, obejmujące:

Autoklawy (lub stacje) zasilające, stosowane do przesyłania UF₆ do kaskad dyfuzji gazowej;

Desublimatory (lub zimne pułapki), stosowane do usuwania UF₆ z kaskad dyfuzji gazowej;

Stacje skraplania, gdzie gaz UF₆ z kaskady jest sprężany, ochładzany i przechodzi w postać ciekłą;

Stacje "produktu" i "pozostałości", służące do odprowadzania UF₆ do pojemników.

5.4.2.  Układy rurociągów i rur rozgałęźnych

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy rurociągów i rur rozgałęźnych, służące do przesyłania UF₆ w obrębie kaskady dyfuzji gazowej. Rurociąg taki na ogół tworzy zwykle układ "podwójnego" kolektora, w którym każda komórka jest połączona z każdym z kolektorów.

5.4.3.  Układy próżniowe

(a)  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane rozgałęzienia próżniowe, komory próżniowe oraz pompy próżniowe o zdolności ssania równej 5 m³/min (175 stóp sześciennych/min) lub większej.

(b)  Pompy próżniowe specjalnie zaprojektowane do pracy w atmosferze zawierającej UF₆, wykonane z aluminium, niklu lub stopów zawierających ponad 60% niklu, lub wyłożone takimi materiałami. Mogą to być pompy rotacyjne lub wyporowe, które mogą być wyposażone w uszczelnienia wykonane z fluoropochodnych węglowodorów i mogą mieć specjalne ciecze robocze.

5.4.4.  Specjalne zawory odcinające i sterujące

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zawory odcinające, sterowane ręcznie lub automatycznie, oraz mieszkowe zawory sterujące, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆, o średnicy od 40 do 1.500 mm (1.5 do 59 cali), instalowane w układach głównych i pomocniczych zakładów wzbogacania metodą dyfuzji gazowej.

5.4.5.  Spektrometry masowe UF₆ lub źródła jonów

Spektrometry masowe magnetyczne lub kwadrupolowe, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do pobierania w systemie pracy ciągłej ("on-line") próbek materiału wejściowego, produktu lub pozostałości ze strumieni gazowego UF₆ oraz charakteryzujące się wszystkimi z podanych niżej cech:

1.   Zdolność rozdzielcza równa jedności dla mas atomowych przekraczających 320;

2.   Źródła jonów zbudowane z nichromu lub wyłożone nichromem, albo niklowane lub pokryte stopem Monela;

3.   Źródła jonizacji wywołanej bombardowaniem elektronami;

4.   Kolektor jonów odpowiedni do prowadzenia analizy izotopowej.

Wyjaśnienie

Wymienione wyżej urządzenia albo wchodzą w bezpośredni kontakt z gazem technologicznym UF₆, albo służą do bezpośredniego sterowania przepływem gazu w kaskadzie. Wszystkie powierzchnie, które bezpośrednio stykają się z gazem technologicznym, są wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ albo wyłożone takimi materiałami. Dla celów niniejszej części, odnoszącej się do urządzeń wykorzystywanych przy dyfuzji gazowej, do materiałów odpornych na korozyjne działanie UF₆ należą: stal nierdzewna, aluminium, stopy aluminium, nikiel lub stopy zawierające 60% lub więcej niklu oraz odporne na działanie UF₆ poddane zupełnemu fluorowaniu polimery węglowodorowe.

5.5.  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, wyposażenie i podzespoły, stosowane w zakładach wzbogacania metodą aerodynamiczną

Wprowadzenie

W procesach wzbogacania metodą aerodynamiczną mieszanina gazowego UF₆ i lekkiego gazu (wodór lub hel) podlega sprężaniu, a następnie przechodzi przez zespoły rozdzielające, w których rozdzielenie następuje na skutek powstania dużych sił odśrodkowych dzięki geometrii zakrzywionych ścianek. Opracowano dwa rodzaje takich procesów: proces rozdzielania metodą dyszową oraz proces rozdzielania metodą rurek wirowych. W obu przypadkach główne podzespoły stopnia rozdzielania obejmują: cylindryczne zbiorniki wewnątrz których znajdują się specjalne elementy rozdzielające (dysze lub rurki wirowe), sprężarki gazu oraz wymienniki ciepła, odprowadzające ciepło sprężania. Zakład stosujący metodę aerodynamiczną potrzebuje wielu takich stopni, a więc ich ilość może być ważnym wskaźnikiem planowanego ostatecznego wykorzystania. Ze względu na to, że w procesach aerodynamicznych wykorzystywany jest UF₆, to całe wyposażenie, rurociągi i powierzchnie oprzyrządowania (mające styczność z gazem) muszą być wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆.

Wyjaśnienie

Wymienione wyżej urządzenia albo wchodzą w bezpośredni kontakt z gazem technologicznym UF₆, albo bezpośrednio sterują przepływem gazu w kaskadzie. Wszystkie powierzchnie, które stykają się z gazem technologicznym, są wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ lub zabezpieczane takimi materiałami. Dla celów niniejszej części, odnoszącej się do urządzeń wykorzystywanych w aerodynamicznych metodach wzbogacania, do materiałów odpornych na korozyjne działanie UF₆ należą: miedź, stal nierdzewna, aluminium, stopy aluminium, nikiel lub stopy zawierające 60% lub więcej niklu oraz odporne na działanie UF₆ poddane zupełnemu fluorowaniu polimery węglowodorowe.

5.5.1.  Dysze rozdzielające

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane dysze rozdzielające lub ich zespoły. Dysze rozdzielające składają się ze szczelinowych, zakrzywionych kanałów o promieniu krzywizny mniejszym niż 1 mm (typowa wartość to od 0.1 do 0.05 mm), odpornych na wywoływaną przez UF₆ korozję i z ostrzem w dyszy, które rozdziela przepływający przez dyszę gaz na dwie frakcje.

5.5.2.  Rurki wirowe

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane rurki wirowe (vortex) oraz ich zespoły. Rurki wirowe mają kształt cylindryczny lub zwężający się, są wykonane z materiałów odpornych na korozyjne działanie UF₆, mają średnicę od 0.5 cm do 4 cm, wartość stosunku długości do średnicy 20:1 lub mniejszą oraz posiadają jeden lub więcej stycznych wlotów. Rurki te mogą być wyposażone w końcówki typu dyszowego zarówno na jednym jak i na obu końcach.

Wyjaśnienie

Gaz zasilający wchodzi do jednego z końców rurki wirowej po stycznej lub przez zawirowywacz albo w licznych położeniach stycznych leżących na obrzeżu rurki.

5.5.3.  Sprężarki i dmuchawy gazu

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane osiowe, odśrodkowe lub wyporowe sprężarki albo dmuchawy gazu, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ lub wyłożone takimi materiałami, o zdolności zasysania mieszaniny UF₆ i gazu nośnego (wodór lub hel) równej 2 m³/min lub większej.

Wyjaśnienie

Takie sprężarki i dmuchawy gazu mają na ogół stosunek ciśnień o wartości między 1.2:1 i 6:1.

5.5.4.  Uszczelnienia wałów wirujących

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane uszczelnienia wałów obrotowych, z podłączeniami dla zasilania i odprowadzania, służące do uszczelnienia wału łączącego wirnik sprężarki lub dmuchawy gazu z silnikiem napędowym w celu zapewnienia niezawodnego uszczelnienia, zapobiegającego wyciekaniu gazu technologicznego lub przenikaniu powietrza albo gazu uszczelniającego do wewnętrznej komory sprężarki lub dmuchawy, wypełnionej mieszaniną UF₆ i gazu nośnego.

5.5.5.  Wymienniki ciepła do chłodzenia UF₆

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane wymienniki ciepła, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ (oprócz stali nierdzewnej) lub zabezpieczone takimi materiałami.

5.5.6.  Obudowy elementów rozdzielających

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane obudowy, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ (oprócz stali nierdzewnej) lub zabezpieczone takimi materiałami, służące do umieszczania w nich rurek wirowych lub dysz rozdzielających.

Wyjaśnienie

Takie obudowy mogą być pojemnikami o kształcie cylindrycznym, o średnicy przekraczającej 300 mm oraz o długości ponad 900 mm, lub pojemnikami o przekroju prostokątnym o porównywalnych rozmiarach i mogą być instalowane w pozycji poziomej lub pionowej.

5.5.7.  Układy zasilania lub układy odprowadzania produktu i pozostałości

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne stosowane w zakładach wzbogacania, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ (oprócz stali nierdzewnej) lub zabezpieczone takimi materiałami, obejmujące:

(a)  Autoklawy zasilające, piece lub układy stosowane do podawania UF₆ do ciągów technologicznych wzbogacania;

(b)  Desublimatory (lub zimne pułapki), stosowane do usuwania UF₆ z ciągów technologicznych wzbogacania przed przekazaniem gazu do podgrzania;

(c)  Stacje skraplania lub zestalania, gdzie gaz UF₆ jest usuwany z ciągów technologicznych wzbogacania metodą sprężania i skraplania lub zestalania;

(d)  Stacje "produktu" i "pozostałości", służące do odprowadzania UF₆ do pojemników.

5.5.8.  Układy rurociągów i rur rozgałęźnych

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy rurociągów i rur rozgałęźnych, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ lub zabezpieczone takimi materiałami, służące do przesyłania UF₆ w obrębie kaskady aerodynamicznej. Taki rurociąg tworzy zwykle układ "podwójnej" rury rozgałęzionej, w którym każdy stopień lub grupa stopni jest połączona do każdej z rur.

5.5.9.  Układy próżniowe i pompy próżniowe

(a)  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy próżniowe o wydajności ssania równej 5 m³/min (175 stóp sześciennych/min) lub większej, składające się z manometrów próżniowych, próżniowych rur rozgałęźnych i pomp próżniowych, zaprojektowane do pracy w atmosferze zawierającej UF₆.

(b)  Pompy próżniowe specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do pracy w atmosferze zawierającej UF₆, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ lub zabezpieczone takimi materiałami. Pompy takie mogą mieć uszczelnienia wykonane z fluoropochodnych węglowodorów i wykorzystywać specjalne ciecze robocze.

5.5.10.  Specjalne zawory odcinające i sterujące

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zawory odcinające sterowane ręcznie lub automatycznie oraz mieszkowe zawory sterujące, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆, o średnicy od 40 do 1.500 mm, instalowane w układach głównych i pomocniczych zakładów wzbogacania metodą aerodynamiczną.

5.5.11.  Spektrometry masowe UF₆ lub źródła jonów

Spektrometry masowe magnetyczne lub kwadrupolowe, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do pobierania w systemie pracy ciągłej ("on-line") próbek materiału wejściowego, "produktu" lub "pozostałości" ze strumieni gazowego UF₆ oraz charakteryzujące się wszystkimi z podanych niżej cech:

1.   Zdolność rozdzielcza równa jedności dla mas atomowych przekraczających 320;

2.   Źródła jonów zbudowane z nichromu lub wyłożone nichromem, albo niklowane lub pokryte stopem Monela;

3.   Źródła jonizacji wywołanej bombardowaniem elektronami;

4.   Kolektor jonów odpowiedni do prowadzenia analizy izotopowej.

5.5.12.  Układy rozdzielania UF₆ od gazu nośnego

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne do oddzielania UF₆ od gazu nośnego (wodoru lub helu).

Wyjaśnienie

Takie układy są przeznaczone do zmniejszania zawartości UF₆ w gazie nośnym do 1 części na milion lub mniej, i mogą obejmować wyposażenie takie jak:

(a)  Niskotemperaturowe wymienniki ciepła i niskotemperaturowe separatory, zdolne do osiągania temperatury -120°C lub niższej; lub

(b)  Niskotemperaturowe urządzenia chłodzące, zdolne do osiągania temperatury -120°C lub niższej; lub

(c)  Dysze rozdzielające lub zestawy rurek wirowych służące do oddzielenia UF₆ od gazu nośnego; lub

(d)  Zimne pułapki UF₆, zdolne do wytwarzania temperatury -20°C lub niższej.

5.6.  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, wyposażenie i podzespoły, stosowane w zakładach wzbogacania metodą wymiany chemicznej lub wymiany jonowej

Wprowadzenie

Niewielka różnica masy między izotopami uranu powoduje powstanie niewielkich zmian w stanach równowagi dla reakcji chemicznych. Takie zmiany mogą być wykorzystane do rozdzielania izotopów. Opracowano dwa procesy technologiczne, którymi są: wymiana chemiczna ciecz-ciecz oraz wymiana jonowa ciało stałe-ciecz.

W procesie wymiany chemicznej ciecz-ciecz, nie mieszające się fazy ciekłe (wodna i organiczna) wchodzą ze sobą w kontakt jako przeciwbieżne strumienie, dając efekt kaskadowy tysięcy stopni rozdzielania. Faza wodna składa się z chlorku uranu w roztworze kwasu solnego; faza organiczna to roztwór do ekstrakcji, zawierający chlorek uranu w rozpuszczalniku organicznym. Kontaktorami w kaskadzie rozdzielającej mogą być kolumny ekstrakcyjne ciecz-ciecz (np. kolumny pulsacyjne z półkami sitowymi) lub cieczowe kontaktory wirówkowe. Przemiany chemiczne (utlenianie i redukcja) muszą zachodzić na obu końcach kaskady rozdzielającej, aby po obu stronach zapewnić spełnienie wymogów odwrócenia kierunku strumienia. Ważnym zagadnieniem jest uniknięcie zanieczyszczenia strumieni technologicznych pewnymi jonami metalicznymi. W związku z tym stosuje się kolumny i rurociągi wykonane z tworzyw sztucznych lub wyłożone takimi materiałami (włączając w to polimery fluoropochodnych węglowodorów) lub wyłożone szkłem.

W procesach wymiany jonowej między substancjami w stanie stałym i ciekłym, wzbogacenie następuje na drodze adsorpcji lub desorpcji na powierzchni specjalnej, bardzo szybko działającej żywicy jonowymiennej lub substancji adsorbującej. Roztwór uranu w kwasie solnym oraz inne środki chemiczne są przepuszczane przez cylindryczne kolumny zawierające wypełnienia adsorbujące. W procesie ciągłym konieczne jest zastosowanie systemu zwrotnego w celu uwolnienia uranu z adsorbenta i przywrócenia go do strumienia cieczy, aby umożliwić odbiór "produktu" i "pozostałości". Następuje to przy wykorzystaniu odpowiednich środków chemicznych redukujących lub utleniających, które są w pełni odzyskiwane w oddzielnych obiegach zewnętrznych i które mogą być odzyskiwane częściowo w samych kolumnach separacji izotopowej. Obecność w procesie gorących roztworów kwasu solnego o dużych stężeniach powoduje, że wyposażenie technologiczne musi być wykonane ze specjalnych, odpornych na korozję materiałów, lub musi być takimi materiałami zabezpieczane.

5.6.1.  Kolumny wymiany ciecz-ciecz (wymiana chemiczna)

Przeciwprądowe kolumny ekstrakcyjne ciecz-ciecz, z doprowadzaniem energii mechanicznej (tzn. kolumny pulsacyjne z półkami sitowymi oraz kolumny wyposażone w wewnętrzne mieszarki turbinowe), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wzbogacania uranu na drodze procesów wymiany chemicznej. Ze względu na zapewnienie odporności na działanie stężonych roztworów kwasu chlorowodorowego, te kolumny oraz ich wyposażenie wewnętrzne są wykonywane z odpowiednich tworzyw sztucznych (jak np. polimery fluoropochodnych węglowodorów) albo ze szkła, lub są zabezpieczane za pomocą takich materiałów. Przewiduje się, że czas przebywania w kolumnie jest krótki (30 sekund lub mniej).

5.6.2.  Kontaktory wirówkowe ciecz-ciecz (wymiana chemiczna)

Kontaktory wirówkowe ciecz-ciecz, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wzbogacania uranu na drodze procesów wymiany chemicznej. Ze względu na zapewnienie odporności na działanie stężonych roztworów kwasu solnego kolumny te oraz ich wyposażenie wewnętrzne są wykonywane z odpowiednich tworzyw sztucznych (jak np. polimery fluoropochodnych węglowodorów) albo ze szkła, lub są zabezpieczane za pomocą takich materiałów. Przewiduje się, że czas przebywania w kontaktorze wirówkowym jest krótki (30 sekund lub mniej).

5.6.3.  Układy i wyposażenie do redukcji uranu (wymiana chemiczna)

(a)  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane elektrochemiczne komory redukcyjne, służące do redukcji uranu z wyższego na niższy stopień utlenienia, podczas wzbogacania uranu na drodze procesów wymiany chemicznej. Materiał komór, wchodzący w kontakt z roztworami technologicznymi, musi być odporny na korozję wywoływaną działaniem stężonych roztworów kwasu solnego.

Wyjaśnienie

Katodowy przedział komory musi być tak zaprojektowany, żeby zapobiegać ponownemu utlenieniu uranu do wyższego stanu walencyjnego. W celu zatrzymania uranu w przedziale katodowym, komora musi być wyposażona w nieprzepuszczalną membranę, zbudowaną ze specjalnego materiału kationo-wymiennego. Katoda jest zbudowana z odpowiedniego stałego materiału przewodzącego (np. grafit).

(b)  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy po stronie produktu końcowego kaskady, służące do odbierania U⁴⁺ ze strumienia cieczy organicznej, regulowania stężenia kwasu oraz zasilania elektrochemicznych komór redukcyjnych.

Wyjaśnienie

Układy te składają się z wyposażenia do ekstrakcji, służącego do odprowadzania U⁴⁺ ze strumienia cieczy organicznej do roztworu wodnego, wyposażenia do odparowywania lub innego wyposażenia służącego do regulowania pH roztworu, a także pomp i innych urządzeń, służących do zasilania elektrochemicznych komór redukcyjnych. Ważnym zagadnieniem jest unikanie zanieczyszczenia strumienia wodnego obcymi jonami metalicznymi. W związku z tym części, które wchodzą w kontakt ze strumieniem technologicznym, są wykonane z odpowiednich materiałów (takich jak szkło, polimery fluoropochodnych węglowodorów, siarczan polifenylowy, sulfon polieterowy i grafit nasycony żywicą) lub zabezpieczane za pomocą takich materiałów.

5.6.4.  Układy przygotowania materiału zasilającego (wymiana chemiczna)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy do wytwarzania wysoko oczyszczonych roztworów zasilających chlorku uranu w zakładach rozdzielania izotopów uranu metodą wymiany chemicznej.

Wyjaśnienie

Układy takie składają się z wyposażenia służącego do rozpuszczania, ekstrakcji lub wymiany jonowej (oczyszczanie) oraz komór elektrochemicznych do redukcji uranu U⁶⁺ lub U⁴⁺ do U³⁺. Układy takie wytwarzają roztwory chlorku uranu zawierające jedynie kilka ppm domieszek metalicznych, takich jak chrom, żelazo, wanad, molibden i inne kationy dwudodatnie lub o wyższym stopniu utlenienia. Do materiałów konstrukcyjnych, z których buduje się te części układu, które służą do przetwarzania wysoko oczyszczonego U³⁺, należą: szkło, polimery fluoropochodnych węglowodorów, siarczan polifenylowy, sulfon polieterowy i grafit wyłożony tworzywem sztucznym i nasycony żywicą.

5.6.5.  Układy utleniania uranu (wymiana chemiczna)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy służące do utleniania U³⁺ do U⁴⁺, w celu ponownego przekazania do kaskady rozdzielania izotopów uranu w procesie wzbogacania metodą wymiany chemicznej.

Wyjaśnienie

Takie układy mogą zawierać wyposażenie takie, jak:

(a)  Wyposażenie do kontaktowania chloru i tlenu z wodnym strumieniem wylotowym pochodzącym z urządzeń do rozdzielania izotopów, oraz do ekstrakcji otrzymywanego U⁴⁺ do strumienia organicznego, zwracanego z ostatniego stopnia kaskady (stopnia "produktu").

(b)  Wyposażenie do oddzielania wody od kwasu solnego w taki sposób, by woda i stężony kwas solny mogły być ponownie wprowadzone do procesu technologicznego w odpowiednich miejscach.

5.6.6.  Szybkoreagujące żywice jonowymienne lub substancje adsorbujące (wymiana jonowa)

Szybkodziałające żywice jonowymienne lub substancje adsorbujące, specjalnie przeznaczone lub przystosowane do użycia w procesie wzbogacania uranu metodą wymiany jonowej, obejmują porowate żywice makrosiatkowe lub struktury błonkowe, w których czynne zespoły wymiany chemicznej są ograniczone do powłoki na obojętnej, porowatej powierzchni podtrzymującej, oraz inne struktury złożone, o dowolnej odpowiedniej postaci, również w postaci granulatu lub włókien. Takie żywice jonowymienne lub substancje adsorbujące mają średnicę 0.2 mm lub mniejszą, i muszą być chemicznie odporne na działanie stężonego kwasu solnego oraz muszą być wystarczająco odporne fizycznie, by nie ulegać degradacji w kolumnach wymiany. Żywice lub adsorbenty są specjalnie przygotowywane celem osiągnięcia właściwej kinetyki wymiany izotopów uranu (okras połowicznej wymiany poniżej 10 sekund) i mogą pracować w temperaturach od 100°C do 200°C.

5.6.7.  Kolumny wymiany jonowej (wymiana jonowa)

Kolumny cylindryczne o średnicy większej niż 1.000 mm, służące do umieszczania w nich i podtrzymywania wypełnień z jonowymiennych żywic lub adsorbentów, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wzbogacania uranu metodą wymiany jonowej. Takie kolumny są wytwarzane z materiałów odpornych na korozję pod wpływem stężonego kwasu solnego (np. tytan lub tworzywa sztuczne z fluoropochodnych węglowodorów) lub są zabezpieczane za pomocą takich materiałów; mogą być eksploatowane w temperaturze od 100°C do 200°C oraz przy ciśnieniu powyżej 0.7 MPa (102 funty na cal kwadratowy).

5.6.8.  Układy zwrotne wymiany jonowej (wymiana jonowa)

(a)  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane chemiczne albo elektrochemiczne układy redukcyjne, służące do odzyskiwania chemicznych środków redukujących, stosowanych w kaskadach wzbogacania uranu metodą wymiany jonowej.

(b)  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane chemiczne albo elektrochemiczne układy utleniające, służące do odzyskiwania chemicznych środków utleniających, stosowanych w kaskadach wzbogacania uranu metodą wymiany jonowej.

Wyjaśnienie

W procesie wzbogacania metodą wymiany jonowej jako kation redukujący można wykorzystać, na przykład, trójdodatni tytan (Ti³⁺), a wtedy układ redukcyjny będzie odzyskiwać Ti³⁺ na drodze redukcji Ti⁴⁺.

W procesie można wykorzystać, na przykład, trójwartościowe żelazo (Fe³⁺), a wtedy układ utleniający będzie odzyskiwać Fe³⁺ na drodze utleniania Fe²⁺.

5.7.  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, wyposażenie i podzespoły, stosowane w zakładach wzbogacania metodą laserową

Wprowadzenie

Układy stosowane obecnie do wzbogacania uranu z wykorzystaniem laserów mogą być podzielone na dwie grupy: te, w których czynnikiem technologicznym jest para uranu atomowego oraz te, w których czynnikiem technologicznym jest para związków chemicznych uranu. Nazewnictwo stosowane zwyczajowo do takich procesów obejmuje: kategoria pierwsza - rozdzielanie izotopów za pomocą lasera działającego na parę atomową (AVLIS lub SILVA); kategoria druga - rozdzielanie izotopów za pomocą lasera działającego na parę molekularną (MLIS lub MOLIS) oraz reakcje chemiczne wywołane przez selektywną, laserową aktywacją izotopów (CRISLA). Układy, wyposażenie i podzespoły, stosowane w zakładach wzbogacania za pomocą laserów obejmują

(a)  urządzenia do zasilania parą uranu metalicznego (do selektywnej fotojonizacji) lub urządzenia do zasilania parą związków uranu (do dysocjacji fotochemicznej lub aktywacji chemicznej);

(b)  urządzenia do zbierania metalicznego uranu wzbogaconego i zubożonego jako "produktu" i "pozostałości" w kategorii pierwszej, oraz urządzenia do zbierania związków zdysocjowanych lub po przereagowaniu jako "produktów" i materiału niezmienionego jako "pozostałości" w kategorii drugiej;

(c)  technologiczne układy laserowe do selektywnego wzbudzania uranu-235; oraz

(d)  wyposażenie do przygotowania substratów i do konwersji produktu. Złożona spektroskopia atomów uranu oraz związków uranu może wymagać zastosowania jednej z wielu dostępnych technologii laserowych.

Wyjaśnienie

Wiele urządzeń wymienianych w tej części wchodzi w bezpośredni kontakt z parą uranu metalicznego lub z ciekłym uranem metalicznym, albo z gazem technologicznym, składającym się z UF₆ albo z mieszaniny UF₆ z innymi gazami. Wszystkie powierzchnie stykające się z uranem lub z UF₆ są wykonane z materiałów odpornych na korozję lub zabezpieczone za pomocą takich materiałów. Dla celów niniejszej sekcji, odnoszącej się do wzbogacania metodą laserową, materiały odporne na korozję pod wpływem działania uranu metalicznego lub stopów uranu w postaci pary lub ciekłej, obejmują powleczony tlenkiem itrowym grafit i tantal; zaś materiały odporne na korozję pod wpływem działania UF₆ obejmują miedź, stal nierdzewną, aluminium, stopy aluminium, nikiel lub stopy zawierające co najmniej 60% niklu oraz odporne na działanie UF₆ poddane całkowitemu fluorowaniu polimery węglowodorowe.

5.7.1.  Układy wytwarzania par uranu (AVLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy wytwarzania par uranu, zawierające działa elektronowe o działaniu pasmowym lub skanującym dużej mocy, o mocy wydawanej w tarczy powyżej 2.5 kW/cm.

5.7.2.  Układy do pracy z ciekłym uranem metalicznym (AVLIS)

Układy do pracy z ciekłymi metalami specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do pracy ze stopionym uranem lub ciekłymi stopami uranu, składające się z tygli i urządzeń chłodzących tygle.

Wyjaśnienie

Tygle i inne części takich układów, stykające się ze stopionym uranem lub stopami uranu, są wykonywane z materiałów o należytej odporności na korozję i żaroodpornych. Takie materiały obejmują tantal, grafit powleczony tlenkiem itrowym, grafit powleczony innymi tlenkami metali ziem rzadkich lub ich mieszaninami.

5.7.3.  Zespoły zbierania "produktu" i "pozostałości" uranu metalicznego (AVLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zespoły zbierania "produktu" i "pozostałości" uranu metalicznego w postaci ciekłej lub stałej.

Wyjaśnienie

Elementy takich układów są wykonywane z materiałów żaroodpornych i odpornych na korozję pod wpływem działania par uranu metalicznego lub ciekłego uranu metalicznego (takich jak grafit powleczony tlenkiem itrowym lub tantal) i mogą obejmować rury, zawory, łączniki, "kanały ściekowe", przepusty, wymienniki ciepła i kolektory płytowe, odpowiednie dla stosowanej metody rozdzielania: magnetycznej, elektrostatycznej lub innej.

5.7.4.  Obudowy modułów rozdzielających (AVLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zbiorniki cylindryczne lub o przekroju prostokątnym w których znajduje się źródło par uranu metalicznego, działo elektronowe oraz kolektory "produktu" i "pozostałości".

Wyjaśnienie

Obudowy takie mają wiele otworów przelotowych, przeznaczonych dla zasilania energią elektryczną i wodą, okien dla wiązki laserowej, podłączeń pomp próżniowych oraz urządzeń do diagnostyki i monitorowania stanu oprzyrządowania. Przewidziano możliwość ich otwierania i zamykania w celu odnawiania wyposażenia wewnętrznego.

5.7.5.  Dysze rozprężania naddźwiękowego (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane dysze rozprężania naddźwiękowego, służące do chłodzenia mieszaniny UF₆ i gazu nośnego do temperatury 150 K lub niższej, które są odporne na korozję pod wpływem działania UF₆.

5.7.6.  Kolektory produktu - pięciofluorku uranu (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane kolektory produktu - pięciofluorku uranu (UF₅) - w postaci stałej, złożone z filtrów, kolektorów piętrzących lub kolektorów cyklonowych, albo z połączenia obu tych typów, które są odporne na działanie środowiska UF₅/ UF₆.

5.7.7.  Sprężarki UF₆ lub gazu nośnego (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane sprężarki do sprężania mieszanin UF₆ i gazu nośnego, przewidziane do długotrwałej eksploatacji w środowisku UF₆. Te części sprężarek, które mają styczność z gazem technologicznym, są wykonane z materiałów odpornych na korozję pod wpływem działania UF₆, albo za pomocą takich materiałów zabezpieczone.

5.7.8.  Uszczelnienia wałów wirujących (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane uszczelnienia wałów wirujących, z połączeniami wlotu i wylotu gazu uszczelniającego, służące do uszczelnienia wału łączącego wirnik sprężarki z silnikiem napędzającym, aby w niezawodny sposób zapobiegać wyciekowi gazu technologicznego lub przedostaniu się powietrza lub gazu uszczelniającego do komory wewnętrznej sprężarki, wypełnionej mieszaniną UF₆ i gazu nośnego.

5.7.9.  Układy fluorowania (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, służące do fluorowania UF₅ (w postaci stałej) do UF₆ (postać gazowa).

Wyjaśnienie

Takie układy służą do fluorowania zebranego w kolektorze proszku UF₅ do UF₆, który następnie jest zbierany w pojemnikach jako produkt końcowy lub jest przekazywany jako zasilanie urządzeń MLIS w celu dalszego wzbogacenia. W jednym rozwiązaniu reakcja fluorowania może zachodzić w obrębie układu rozdzielania izotopów, gdzie reakcja i odzyskiwanie zachodzą bezpośrednio w kolektorach "produktu". W innym rozwiązaniu proszek UF₅ może być usuwany lub przenoszony z kolektorów "produktu" do odpowiednich zbiorników reakcyjnych (np. reaktor ze złożem fluidalnym, reaktor ślimakowy lub kolumna spalania) i tam poddawany fluorowaniu. W obu tych rozwiązaniach wykorzystuje się wyposażenie służące do przechowywania i przenoszenia fluoru (lub innych odpowiednich środków służących do fluorowania) oraz do zbierania i przenoszenia UF₆.

5.7.10.  Spektrometry masowe UF₆ lub źródła jonów (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane spektrometry masowe magnetyczne lub kwadrupolowe, zdolne do pobierania w systemie pracy ciągłej ("on-line") próbek ze strumieni zasilającego, "produktu" i "pozostałości" gazowego UF₆ oraz posiadających wszystkie wymienione niżej cechy:

1.   Zdolność rozdzielcza równa jedności dla mas atomowych przekraczających 320;

2.   Źródła jonów zbudowane z nichromu lub wyłożone nichromem, albo niklowane lub pokryte stopem Monela;

3.   Źródła jonizacji wywołanej bombardowaniem elektronami;

4.   Kolektor jonów odpowiedni do prowadzenia analizy izotopowej.

5.7.11.  Układy zasilania oraz układy odprowadzania "produktu" i "pozostałości" (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne stosowane w zakładach wzbogacania, wykonane z materiałów odpornych na działanie UF₆ lub zabezpieczone takimi materiałami, obejmujące:

(a)  Autoklawy zasilające, piece lub układy stosowane do podawania UF₆ do ciągów technologicznych wzbogacania;

(b)  Desublimatory (lub zimne pułapki), stosowane do usuwania z ciągów technologicznych wzbogacania UF₆, który ma być przesłany dalej po nagrzaniu;

(c)  Stacje skraplania lub zestalania, gdzie UF₆ jest usuwany z ciągów technologicznych wzbogacania metodą sprężania i skraplania lub zestalania;

(d)  Stacje "produktu" i "pozostałości", służące do odprowadzania UF₆ do pojemników.

5.7.12.  Układy rozdzielania UF₆ od gazu nośnego (MLIS)

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy technologiczne służące do oddzielania UF₆ od gazu nośnego. Gazem nośnym może być azot, argon lub inny gaz.

Wyjaśnienie

Powyższe układy mogą obejmować wyposażenie takie jak:

(a)  Niskotemperaturowe wymienniki ciepła lub niskotemperaturowe separatory, zdolne do osiągania temperatury -120°C lub niższej; lub

(b)  Niskotemperaturowe urządzenia chłodzące, zdolne do osiągania temperatury -120°C lub niższej; lub

(c)  Zimne pułapki przechwytujące UF₆ , zdolne do wytwarzania temperatury -20°C lub niższej.

5.7.13.  Układy laserowe (AVLIS, MLIS i CRISLA)

Lasery lub układy laserów, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do rozdzielania izotopów uranu.

Wyjaśnienie

Układ laserów w procesie AVLIS na ogół składa się z dwóch laserów: laser par miedzi i laser barwiący. Układ laserów w procesie MLIS zwykle składa się z lasera CO₂ lub ekscymerowego oraz z wieloprzelotowej komory optycznej, wyposażonej na obu końcach w obrotowe zwierciadła. W każdym z tych procesów lasery lub układy laserów wymagają stosowania stabilizatora widma częstotliwości umożliwiającego pracę długotrwałą.

5.8.  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, wyposażenie i podzespoły, stosowane w zakładach wzbogacania metodą rozdzielania plazmy

Wprowadzenie

W procesie rozdzielania plazmy, plazma jonów uranu przechodzi przez pole elektryczne, dostrojone do częstotliwości rezonansowej jonów uranu-235, dzięki czemu jony takie w preferencyjny sposób pochłaniają energię i zwiększają średnicę orbit śrubowych po których się poruszają. Jony poruszające się po torach o dużej średnicy są chwytane, prowadząc w ten sposób do powstania produktu wzbogaconego w U-235. Plazma, utworzona metodą jonizacji par uranu, jest zamykana w komorze próżniowej, w której istnieje silne pole magnetyczne, wytworzone przez elektromagnes nadprzewodzący. Główne układy technologiczne dla takiego procesu obejmują układ wytwarzania plazmy uranowej, moduł rozdzielający wyposażony w elektromagnes nadprzewodzący oraz układy do odprowadzania metalu, służące do zbierania "produktu" i "pozostałości".

5.8.1.  Mikrofalowe źródła mocy i anteny

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane mikrofalowe źródła mocy i anteny, służące do wytwarzania lub przyspieszania jonów, które charakteryzują się następującymi cechami: częstotliwość większa niż 30 GHz oraz średnia moc wyjściowa produkcji jonów większa niż 50 kW.

5.8.2.  Cewki wzbudzające jony

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane cewki wzbudzające w zakresie częstotliwości radiowych, dla częstotliwości przekraczających 100 kHz, zdolne do pracy przy średniej mocy 40 kW lub większej.

5.8.3.  Układy wytwarzania plazmy uranowej

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy do wytwarzania plazmy uranowej, które mogą zawierać działa elektronowe dużej mocy, o mocy wydawanej w tarczy powyżej 2.5 kW/cm.

5.8.4.  Układy służące do pracy z ciekłym uranem metalicznym

Układy do pracy z ciekłymi metalami, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do postępowania ze stopionym uranem lub ciekłymi stopami uranu, składające się z tygli i urządzeń chłodzących tygle.

Wyjaśnienie

Tygle i inne części takich układów, stykające się ze stopionym uranem lub stopami uranu, są wykonywane z materiałów o należytej odporności na korozję i żaroodpornych. Takie materiały obejmują tantal, grafit powleczony tlenkiem itrowym, grafit powleczony innymi tlenkami ziem rzadkich lub ich mieszaninami.

5.8.5.  Zespoły zbierania "produktu" i "pozostałości" dla uranu metalicznego

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zespoły służące do gromadzenia "produktu" i "pozostałości" uranu metalicznego w postaci stałej. Elementy takich układów są wykonywane z materiałów żaroodpornych i odpornych na korozję pod wpływem działania par uranu metalicznego lub ciekłego uranu metalicznego, takich jak grafit powleczony tlenkiem itrowym lub tantal.

5.8.6.  Obudowy modułów rozdzielających

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zbiorniki cylindryczne lub o przekroju prostokątnym w których znajduje się źródło plazmy uranowej, cewki wzbudzające częstotliwości radiowej oraz kolektory "produktu" i "pozostałości".

Wyjaśnienie

Obudowy takie mają wiele otworów przelotowych, przeznaczonych dla zasilania energią elektryczną, dla podłączeń pomp dyfuzyjnych oraz urządzeń do diagnostyki i monitorowania stanu oprzyrządowania. Przewidziano możliwość ich otwierania i zamykania w celu odnowienia wyposażenia wewnętrznego. Są one wytwarzane z odpowiednich materiałów niemagnetycznych, takich jak stal nierdzewna.

5.9.  Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane układy, wyposażenie i podzespoły, stosowane w zakładach wzbogacania metodą elektromagnetyczną

Wprowadzenie

W procesach elektromagnetycznych, jony metalicznego uranu, wytworzone w procesie jonizacji soli wejściowych (na ogół UCl₄), są przyspieszane i przechodzą przez pole magnetyczne, pod wpływem którego jony różnych izotopów poruszają się po różnych torach. Podstawowe składniki elektromagnetycznego separatora jonów obejmują: pole magnetyczne, służące do zmiany kierunku lub rozdzielenia izotopowej wiązki jonów, źródło jonów z własnym układem przyspieszającym oraz układ gromadzący rozdzielone jony. Układy pomocnicze w tej metodzie obejmują: układ zasilania elektromagnesu, układ wysokiego napięcia do zasilania źródła jonów, układ próżniowy oraz rozbudowane układy przystosowane do pracy ze środkami chemicznymi, służące do odzyskiwania produktu oraz do oczyszczania i ponownego wykorzystywania składników.

5.9.1.  Elektromagnetyczne separatory izotopów

Elektromagnetyczne separatory izotopów, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do rozdzielania izotopów uranu, a także ich wyposażenie i podzespoły, włączając w to:

(a)  Źródła jonów

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane pojedyncze lub wielokrotne źródła jonów uranu, składające się ze źródła par, jonizatora oraz akceleratora wiązki, zbudowanych z odpowiednich materiałów, takich jak grafit, stal nierdzewna lub miedź, i zdolnych do wytworzenia wiązki jonów o natężeniu całkowitym 50 mA lub większym.

(b)  Kolektory jonów

Kolektory płytowe, składające się z dwóch lub więcej szczelin i kieszeni, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do gromadzenia uranu wzbogaconego i zubożonego, i wykonane z odpowiednich materiałów, takich jak grafit lub stal nierdzewna.

(c)  Obudowy próżniowe

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane obudowy próżniowe elektromagnetycznych separatorów uranu, zbudowane z materiałów niemagnetycznych, takich jak stal nierdzewna, i przewidziane do eksploatacji przy ciśnieniu równym 0.1 Pa lub niższym.

Wyjaśnienie

Obudowy są przeznaczone do umieszczenia w nich źródeł jonów, kolektorów płytowych i chłodzonych wodą wkładek. Przystosowano je do podłączenia pomp dyfuzyjnych i przewidziano możliwość ich otwierania i zamykania w celu wymontowania i ponownego zainstalowania znajdujących się w nich komponentów.

(d)  Nabiegunniki elektromagnesów

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane nabiegunniki elektromagnesów o średnicy przekraczającej 2 m, stosowane do utrzymywania stałego pola magnetycznego w elektromagnetycznym separatorze izotopów oraz do rozszerzenia pola magnetycznego między sąsiadujące ze sobą separatory.

5.9.2.  Zasilacze wysokiego napięcia

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zasilacze wysokonapięciowe dla źródeł jonów, wykazujące wszystkie wymienione niżej cechy: zdolność do pracy ciągłej, napięcie na wyjściu 20.000 V lub wyższe, natężenie prądu na wyjściu 1 A lub większe, oraz możliwość stabilizacji napięcia z dokładnością lepszą niż 0.01% na 8 godzin pracy.

5.9.3.  Zasilacze elektromagnesów

Specjalnie zaprojektowane lub przystosowane zasilacze elektromagnesów prądu stałego o dużej mocy, charakteryzujące się wszystkimi podanymi niżej cechami: zdolne do ciągłego wytwarzania prądu o natężeniu na wyjściu 500 A lub większym przy napięciu 100 V lub większym, oraz przy możliwości stabilizacji natężenia prądu lub napięcia z dokładnością lepszą niż 0.01% na 8 godzin pracy.

6.   Zakłady produkujące ciężką wodę, deuter i związki deuteru oraz wyposażenie specjalnie dla nich projektowane lub przystosowywane

Wprowadzenie

Ciężka woda może być produkowana przy wykorzystaniu różnych procesów. Dwa z nich, które okazały się możliwe do wykorzystania komercyjnego, to proces wymiany woda-siarkowodór (proces GS) oraz proces wymiany amoniak-wodór.

Proces GS opiera się na wymianie wodoru i deuteru pomiędzy wodą i siarkowodorem, zachodzącej w układzie kolumn działających w taki sposób, że ich część górna jest zimna, a część dolna - gorąca. Woda przepływa w kolumnach z góry w dół, a gazowy siarkowodór - z dołu w górę. Układ perforowanych półek ułatwia mieszanie się gazu i wody. Deuter w niskiej temperaturze przechodzi do wody, a w wysokiej temperaturze - do siarkowodoru. Gazowy siarkowodór lub woda, wzbogacone w deuter, są odbierane z kolumn pierwszego stopnia w miejscu połączenia obszaru gorącego i zimnego, a proces ten jest powtarzany w kolejnych kolumnach. Produkt powstający na ostatnim etapie, woda wzbogacona do 30% w deuter, jest przesyłany do układu destylacyjnego w celu wyprodukowania ciężkiej wody klasy reaktorowej, tzn. 99.75% tlenku deuteru.

Proces wymiany amoniak-wodór umożliwia ekstrakcję deuteru z gazu syntezowego na drodze kontaktu z ciekłym amoniakiem w obecności katalizatora. Gaz syntezowy jest wprowadzany do kolumn ekstrakcyjnych i do konwertora amoniaku. W kolumnach gaz płynie z dołu do góry, podczas gdy ciekły amoniak przepływa z góry w dół. Deuter jest usuwany z wodoru w gazie syntezowym i gromadzony w amoniaku. Następnie amoniak przepływa do urządzenia do krakowania amoniaku na dnie kolumny, natomiast gaz przepływa do konwertera amoniakowego na jej szczycie. Dalsze wzbogacanie następuje w kolejnych stopniach procesu, a ciężka woda klasy reaktorowej jest wytwarzana w destylacji końcowej. Zasilający gaz syntezowy może być wytwarzany w zakładzie produkcji amoniaku, który może być zbudowany w związku z budową zakładu wzbogacania metodą wymiany amoniak-wodór. W procesie wymiany amoniak-wodór źródłem deuteru może być także zwykła woda.

Wiele z podstawowych urządzeń, stanowiących wyposażenie zakładów produkujących ciężką wodę metodą GS lub przy użyciu procesów wymiany amoniak-wodór, jest wykorzystywane również w kilku dziedzinach przemysłów chemicznego i naftowego. Dotyczy to w szczególności niewielkich zakładów stosujących metodę GS. Jednak nieliczne z tych urządzeń są dostępne jako wyroby gotowe. Procesy GS i wymiany amoniak-wodór wymagają posługiwania się dużymi ilościami łatwopalnych, powodujących korozję i toksycznych płynów w warunkach podwyższonego ciśnienia. W związku z tym, ustalając wytyczne projektowania i standardy eksploatacji dla zakładów i wyposażenia wykorzystujących takie procesy, zwraca się szczególną uwagę na dobór materiałów oraz specyfikacje, dzięki którym zapewnia się długotrwałą eksploatację takich zakładów i wyposażenia z zachowaniem wysokiego poziomu bezpieczeństwa i niezawodności. Wybór skali zależy przede wszystkim od potrzeb i czynników ekonomicznych. Zatem większość takich urządzeń jest dostosowywana do wymagań stawianych przez odbiorcę.

Wreszcie należy wspomnieć, że zarówno w odniesieniu do procesów GS jak i wymiany amoniak-wodór, poszczególne urządzenia nie zaprojektowane specjalnie z myślą o wytwarzaniu ciężkiej wody, mogą być wykorzystane do zbudowania układów specjalnie przeznaczonych lub przystosowanych do produkcji ciężkiej wody. Przykładami takich układów mogą być: układ katalizujący, stosowany w procesie wymiany amoniak-wodór, oraz układy destylacji wody, stosowane w obu metodach do ostatecznego wzbogacania ciężkiej wody do osiągnięcia parametrów klasy reaktorowej.

Składniki wyposażenia, które są albo specjalnie zaprojektowane albo przystosowane do wytwarzania ciężkiej wody przy użyciu procesu wymiany woda-siarkowodór albo amoniak-wodór, obejmują:

6.1.  Kolumny ekstrakcyjne woda-siarkowodór

Kolumny ekstrakcyjne, zbudowane z dobrego gatunku stali węglowej (np. ASTM A516) o średnicach od 6 m (20 stóp) do 9 m (39 stóp), które mogą być eksploatowane przy ciśnieniu większym od lub równym 2 MPa (300 funtów na cal kwadratowy) i z naddatkiem na korozję równym 6 mm lub większym, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wytwarzania ciężkiej wody z wykorzystaniem procesu wymiany woda-siarkowodór.

6.2.  Dmuchawy i sprężarki

Jednostopniowe, niskociśnieniowe (0.2 MPa lub 30 funtów na cal kwadratowy) odśrodkowe dmuchawy lub sprężarki, służące do cyrkulacji gazowego siarkowodoru (tzn. gazu zawierającego ponad 70% H₂S), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w produkcji ciężkiej wody na drodze wymiany woda-siarkowodór. Takie dmuchawy lub sprężarki mają przepustowość co najmniej 56 m³/sekundę (120.000 SCFM) podczas eksploatacji pod ciśnieniem ssania co najmniej 1.8 MPa (260 funtów na cal kwadratowy) i są wyposażone w uszczelnienia umożliwiające pracę z mokrym H₂S.

6.3.  Kolumny ekstrakcyjne amoniak-wodór

Kolumny ekstrakcyjne amoniak-wodór, o wysokości co najmniej 35 m (114.3 stopy) i średnicach od 1.5 m (4.9 stopy) do 2.5 m (8.2 stóp), przystosowane do eksploatacji przy ciśnieniu przekraczającym 15 MPa (2.225 funtów na cal kwadratowy), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wytwarzania ciężkiej wody metodą wymiany amoniak-wodór. Takie kolumny są wyposażone w przynajmniej jeden kołnierzowy otwór osiowy o średnicy równej średnicy części cylindrycznej, umożliwiający montowanie lub usuwanie wyposażenia wewnętrznego wieży.

6.4.  Wyposażenie wewnętrzne kolumny i pompy poszczególnych stopni

Wyposażenie wewnętrzne kolumn oraz pompy poszczególnych stopni, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do instalowania w kolumnach do wytwarzania ciężkiej wody metodą wymiany wodór-amoniak. Wyposażenie wewnętrzne kolumn obejmuje specjalnie zaprojektowane kontaktory poszczególnych stopni, które wspomagają dobry kontakt gazu i cieczy. Pompy poszczególnych stopni obejmują specjalnie zaprojektowane pompy zanurzeniowe, zapewniające cyrkulację ciekłego amoniaku w kontaktowym wyposażeniu wewnętrznym kolumn poszczególnych stopni.

6.5.  Urządzenia do krakowania amoniaku

Urządzenia do krakowania amoniaku przystosowane do eksploatacji przy ciśnieniu przekraczającym 3 MPa (450 funtów na cal kwadratowy), specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wytwarzania ciężkiej wody z wykorzystaniem procesu wymiany amoniak-wodór.

6.6.  Analizatory absorpcji w podczerwieni

Analizatory absorpcji w podczerwieni, zdolne do analizowania w systemie pracy ciągłej ("on-line") wartości wzajemnego stosunku wodoru i deuteru, przy stężeniu deuteru nie mniejszym niż 90%.

6.7. Palniki katalityczne

Palniki katalityczne służące do przemiany wzbogaconego deuteru w postaci gazowej w ciężką wodę, specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wytwarzania ciężkiej wody metodą wymiany amoniak-wodór.

7.   Zakłady konwersji związków uranu i wyposażenie specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do wykorzystania w nich

Wprowadzenie

Zakłady i układy do konwersji związków uranu mogą służyć do prowadzenia jednej lub większej liczby przemian jednych związków chemicznych w inne, włączając w to: konwersję koncentratów rud uranowych w UO₃, konwersję UO₃ w UO₂, konwersję tlenków uranu w UF₄ lub UF₆, konwersję UF₄ w UF₆, konwersję UF₆ w UF₄, konwersję UF₄ w uran metaliczny oraz konwersję fluorków uranu w UO₂. Wiele kluczowych elementów wyposażenia zakładów konwersji uranu jest wykorzystywane w różnych działach przemysłu chemicznego. Na przykład wyposażenie takie może obejmować: paleniska, obrotowe piece do prażenia lub wypalania, reaktory ze złożem fluidalnym, płomieniowe reaktory wieżowe, wirówki dla cieczy, kolumny destylacyjne oraz kolumny ekstrakcyjne ciecz-ciecz. Jednak tylko nieliczne z tych urządzeń mogą być osiągalne jako wyroby gotowe. Większość z nich jest przygotowywana zgodnie z wymogami i specyfikacjami odbiorcy. W pewnych przypadkach w projekcie i przy budowie należy uwzględnić właściwości korozyjne pewnych używanych substancji chemicznych (HF, F₂, CIF₃ oraz fluorki uranu). Wreszcie należy zauważyć, że w odniesieniu do wszystkich procesów konwersji związków uranu, poszczególne urządzenia nie zaprojektowane specjalnie do takich celów, mogą być wykorzystane do zbudowania układów specjalnie przeznaczonych lub przystosowanych do konwersji związków uranu.

7.1.  Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji koncentratów rud uranowych w UO₃

Wyjaśnienie

Konwersja koncentratów rud uranowych w UO₃ może polegać na rozpuszczeniu rudy w kwasie azotowym i wydobywaniu oczyszczonego azotanu uranylu za pomocą rozpuszczalnika takiego, jak fosforan trójbutylowy. Następnie azotan uranylu podlega konwersji w UO₃ za pomocą albo zatężenia i denitryfikacji albo neutralizowania gazowym amoniakiem dla uzyskania dwuuranianu amonowego na drodze filtrowania, suszenia i kalcynacji.

7.2.  Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UO₃ w UF₆

Wyjaśnienie

Konwersja UO₃ w UF₆ może zachodzić bezpośrednio, metodą fluorowania. Taki proces wymaga źródła gazowego fluoru lub trójfluorku chloru.

7.3.  Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UO₃ w UO₂

Wyjaśnienie

Konwersja UO₃ w UO₂ może zachodzić bezpośrednio, metodą redukcji UO₃ za pomocą gazu - krakowego amoniaku lub wodoru.

7.4.  Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UO₂ w UF₄

Wyjaśnienie:

Konwersja UO₂ w UF₄ może prowadzona metodą reakcji chemicznej UO₂ z gazowym fluorowodorem w temperaturze 300-500 °C.

7.5.  Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UF₄ w UF₆

Wyjaśnienie

Konwersja UF₄ w UF₆ jest prowadzona na drodze reakcji egzotermicznej z fluorem, zachodzącej w reaktorze wieżowym. UF₆ jest skraplany z gorących gazów wypływających, po przepuszczeniu strumienia wypływającego przez zimną pułapką, ochłodzoną do -10°C. Taki proces wymaga źródła gazowego fluoru.

7.6.  Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UF₄ w metaliczny U

Wyjaśnienie

Konwersja UF₄ w metaliczny U jest prowadzona metodą redukcji magnezem (duże partie) lub wapniem (małe partie). Reakcja zachodzi w temperaturze powyżej punktu topnienia uranu (1.130 °C).

7.7.  Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UF₆ w UO₂

Wyjaśnienie

Konwersję UF₆ w UO₂ można przeprowadzić na drodze jednego z trzech procesów. W pierwszym z nich UF₆ jest redukowany i poddawany hydrolizie do UO₂ przy wykorzystaniu wodoru i pary wodnej. W drugim UF₆ jest hydrolizowany metodą rozpuszczenia w wodzie, a w celu wytrącenia dwuuranianu amonowego dodaje się amoniak; dwuuranian jest redukowany wodorem do UO₂ przy temperaturze 820°C. W trzecim z procesów UF₄ , CO₂ i NH₃ są mieszane ze sobą w wodzie, co prowadzi do wytrącenia węglanu uranylu amonowego. Węglan uranylu amonowego jest mieszany z parą wodną i wodorem w temperaturze 500-600°C, dając UO₂.

Konwersja UF₆ w UO₂ często stanowi pierwszy etap technologiczny w zakładzie wytwarzania paliwa.

7.8.  Układy specjalnie zaprojektowane lub przystosowane do konwersji UF₆ w UF₄

Wyjaśnienie

Konwersję UF₆ w UF₄ prowadzi się metodą redukcji wodorem.

ZAŁĄCZNIK III 

W zakresie, w jakim środki określone w niniejszym Protokole dotyczą zadeklarowanych przez Wspólnotę materiałów jądrowych, oraz bez zastrzeżeń w stosunku do artykułu 1 tego Protokołu, Agencja i Wspólnota będą ze sobą współpracowały w celu ułatwienia wdrożenia tych środków i będą unikały niepotrzebnej duplikacji działalności.

Wspólnota dostarczy Agencji informacji dotyczących przekazywania materiałów, z przeznaczeniem do zastosowań zarówno jądrowych jak i niejądrowych, z każdego państwa do innego państwa członkowskiego Wspólnoty, oraz przekazywania do każdego państwa z innego państwa członkowskiego Wspólnoty, które odpowiadają informacji dostarczanej na podstawie artykułu 2 litera a) punkt (vi) podpunkt b) i artykułu 2 litera a) punkt (vi) podpunkt c) w związku z eksportem i importem materiałów wyjściowych, które jeszcze nie osiągnęły składu ani czystości wystarczających do użycia ich w celu wytwarzania paliwa lub do wzbogacania izotopowego.

Każde państwo dostarczy Agencji informacji dotyczących przekazywania wyposażenia i materiałów, z przeznaczeniem do zastosowań zarówno jądrowych jak i niejądrowych, do lub z innego państwa członkowskiego Wspólnoty, które odpowiadają informacji odnoszącej się do określonego wyposażenia oraz materiałów niejądrowych wskazanych w Załączniku II do niniejszego Protokołu, która ma być dostarczona na podstawie artykułu 2 litera a) punkt (ix) podpunkt a) w związku z eksportem oraz, na szczególne żądanie Agencji, na podstawie artykułu 2 litera a) punkt (ix) podpunkt b) w związku z importem.

W odniesieniu do Połączonego Centrum Badawczego Wspólnoty - Wspólnota wdroży również środki ustalone dla zakresu odpowiedzialności państw, w ścisłej współpracy z właściwym państwem, na terytorium którego dany ośrodek Centrum jest zlokalizowany.

Komisja Łącznikowa ustanowiona na podstawie artykułu 25 litera a) Protokołu, o którym mowa w artykule 26 Porozumienia o zabezpieczeniach, zostanie powiększona w celu umożliwienia udziału w niej przedstawicieli Państw i dostosowania do nowych okoliczności wynikających z niniejszego Protokołu.

Wyłącznie do celów wdrożenia niniejszego Protokołu, oraz bez zastrzeżeń w stosunku do odpowiednich kompetencji i odpowiedzialności Wspólnoty i jej państw członkowskich, każde Państwo które zdecyduje się powierzyć Komisji Wspólnot Europejskich wdrożenie pewnych postanowień, które zgodnie z tym Protokołem określają odpowiedzialnością państwa, poinformuje o tym inne strony Protokołu za pomocą oddzielnego pisma. Komisja Wspólnot Europejskich poinformuje inne strony Protokołu o fakcie zaakceptowania każdej takiej decyzji.

Po zaznajomieniu się z powyższym protokołem, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

-   został on uznany za słuszny zarówno w całości, jak i każde z postanowień w nim zawartych,

-   Rzeczpospolita Polska postanawia przystąpić do tego protokołu,

-   postanowienia protokołu są przyjęte, potwierdzone i będą niezmiennie zachowywane.

Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

Dano w Warszawie dnia 2 sierpnia 2006 r.